Psikoloji Arşivi

İçerik

Majör Depresif Bozukluk (MDD)

(DSM-5 Tanı Kodu: 296.xx)

📌 Tanım

Majör Depresif Bozukluk, bireyin duygudurumunda en az iki hafta süreyle süren belirgin bir çökme, ilgi ve zevk kaybı, enerji azlığı gibi belirtilerle birlikte işlevselliğin bozulduğu, yaygın ve ciddi bir depresyon tablosudur. Belirtiler bireyin mesleki, akademik, sosyal yaşamını anlamlı şekilde etkiler.

🧠 DSM-5 Tanı Kriterleri

  1. Aşağıdaki belirtilerden en az beşi, iki hafta boyunca neredeyse her gün görülmeli ve işlevselliği belirgin düzeyde bozmalıdır:

İlk iki semptomdan en az biri zorunludur.

  1. Depresif duygudurum

  2. İlgi ve zevk kaybı (anhedoni)

  3. İştah artışı ya da azalması (veya kilo değişimi)

  4. Uykusuzluk ya da aşırı uyuma (hipersomnia)

  5. Psikomotor ajitasyon veya retardasyon

  6. Yorgunluk, enerji kaybı

  7. Değersizlik ya da aşırı suçluluk düşünceleri

  8. Konsantrasyon güçlüğü veya karar verme zorluğu

  9. Ölüm düşünceleri, intihar düşünceleri ya da davranışı

  1. Belirtiler klinik açıdan belirgin sıkıntıya veya işlevsellikte düşüşe neden olmalı.
  2. Madde kullanımı, ilaçlar ya da tıbbi durumlarla açıklanamamalı.

🧩 Alt Tipler (Belirteçlerle Tanımlanabilir)

  • Melankolik özellikli

  • Atipik özellikli

  • Psikotik özellikli (uyumlu veya uyumsuz sanrılar/varsanılarla)

  • Mevsimsel özellikli

  • Peripartum başlangıçlı (doğum öncesi/sonrası)

  • Karma özellikli belirtilerle

  • Katatonik özellikli

📈 Yaygınlık ve Klinik Seyir

  • Yaşam boyu prevalans: %10–20 (kadınlarda daha yüksek)

  • Başlangıç yaşı: Genellikle 20’li yaşlar

  • Olguların büyük bir kısmı tekrarlayıcıdır

  • Depresyon süresi ortalama 6–12 ay sürer

  • İntihar riski yüksektir (özellikle erkeklerde)

🔍 Ayırıcı Tanılar

  • Bipolar bozukluk (manik/hipomanik dönemler olmadığından ayırt edilir)

  • Distimik bozukluk (süre ve şiddet farkı)

  • Yas tepkisi

  • Maddeye bağlı depresyon

  • Tıbbi durumlara bağlı depresif belirtiler

🎯 Müdahale ve Tedavi

1. Farmakoterapi

  • SSRI’lar: Sertralin, fluoksetin, sitalopram

  • SNRI’lar: Venlafaksin, duloksetin

  • Trisiklik antidepresanlar (TCA): Amitriptilin, imipramin

  • MAOI’ler: Nadir kullanılır (örn. fenelzin)

  • Ketamin/esketamin: Dirençli olgularda hızlı etki için

2. Psikoterapi

  • Bilişsel davranışçı terapi (BDT): Negatif düşünce örüntülerini değiştirme

  • Bilişsel yeniden yapılandırma

  • Davranışsal aktivasyon

  • Kabul ve kararlılık terapisi (ACT)

  • Kişilerarası psikoterapi (IPT)

3. Diğer Müdahaleler

  • Elektrokonvülsif terapi (EKT): Ağır ya da dirençli vakalarda

  • Transkraniyal manyetik stimülasyon (TMS)

  • Işık tedavisi (özellikle mevsimsel depresyonda)

📚 Kaynakça

  • American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.

  • Cuijpers, P., Karyotaki, E., et al. (2016). “Psychological treatment of depression: A meta-analytic database.” Journal of Affective Disorders, 202, 511–517.

  • Nemeroff, C. B. (2007). “The burden of severe depression: diagnosis, treatment, and management.” Journal of Clinical Psychiatry, 68(Suppl 8), 5–10.

  • APA (2023). Major Depressive Disorder Resources. www.psychiatry.org



Süregen Depresif Bozukluk (Distimi)

(DSM-5 Tanı Kodu: 300.4)

📌 Tanım

Süregen Depresif Bozukluk (Distimi), bireyin en az iki yıl süreyle (çocuk ve ergenlerde 1 yıl) hemen her gün, günün büyük bir bölümünde depresif bir duygudurum yaşadığı, belirtilerin daha hafif fakat kronik seyrettiği bir depresyon türüdür. Distimi, majör depresyondan şiddet değil süre bakımından ayrılır ve genellikle “kişilik özelliği” gibi algılanarak tanı gecikir.

🧠 DSM-5 Tanı Kriterleri

  1. En az iki yıl boyunca, günün çoğu zamanı ve çoğu gün depresif duygudurum bulunur.
  2. Yukarıdaki dönemde, aşağıdaki belirtilerden en az iki tanesi eşlik eder:
  1. İştah azlığı veya aşırı yeme

  2. Uykusuzluk ya da aşırı uyuma

  3. Enerji azlığı veya yorgunluk

  4. Düşük benlik saygısı

  5. Konsantrasyon zorluğu veya karar vermede güçlük

  6. Umutsuzluk

  1. Belirtiler, yukarıdaki iki yıllık sürede hiçbir zaman 2 aydan uzun aralıksız kaybolmaz.
  2. İlk 2 yıl içinde majör depresif epizod geçirmiş olabilir (çift depresyon)
  3. Hiçbir zaman manik, hipomanik epizod ya da siklotimik özellikler görülmemelidir.
  4. Madde kullanımına veya tıbbi bir duruma bağlı olmamalıdır.
  5. Klinik açıdan belirgin sıkıntıya veya işlevsellik kaybına yol açmalıdır.

🧩 Klinik Özellikler

  • Sinsi başlangıçlı ve genellikle ergenlik veya erken erişkinlikte başlar

  • Hastalar genellikle “ben hep böyleyim” der

  • Kişilik bozukluklarıyla (özellikle kaçıngan, obsesif-kompulsif) birlikte görülebilir

  • Sosyal geri çekilme, işte düşük performans ve düşük özgüven sıktır

  • İntihar riski majör depresyona göre daha düşük, ama yine de anlamlıdır

📊 Yaygınlık ve Seyir

  • Yaşam boyu prevalans: %1–2

  • Kadınlarda daha yaygındır

  • Distimi tanısı alan bireylerin yaklaşık %70’i zamanla majör depresyon geçirir

  • Distimi + Majör Depresyon birlikte olduğunda bu durum çift depresyon olarak adlandırılır

🔍 Ayırıcı Tanılar

  • Majör depresif bozukluk (süre ve belirti yoğunluğu açısından ayrılır)

  • Siklotimik bozukluk

  • Kişilik bozuklukları

  • Maddeye bağlı duygudurum değişiklikleri

  • Kronik yorgunluk sendromu

🎯 Müdahale ve Tedavi

1. Farmakoterapi

  • SSRI’lar: Sertralin, fluoksetin, escitalopram

  • SNRI’lar: Venlafaksin, duloksetin

  • Bupropion gibi dopamin etkili ilaçlar bazı vakalarda etkili olabilir

  • Tedaviye majör depresyona göre daha yavaş yanıt alınabilir

2. Psikoterapi

  • Bilişsel davranışçı terapi (BDT): Olumsuz temel inançların çalışılması

  • Şema terapisi: Özellikle çocukluk travmaları olan distimik bireylerde etkili olabilir

  • Farkındalık temelli terapi (MBCT)

  • İlişkisel psikoterapi (IPT)

  • Duygusal farkındalık ve öz-şefkat çalışmaları

📚 Kaynakça

  • American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.

  • Klein, D. N., & Santiago, N. J. (2003). “Dysthymia and chronic depression.” Journal of Clinical Psychology, 59(8), 841–858.

  • Cuijpers, P. et al. (2010). “Psychological treatment of dysthymia: a meta-analysis.” Clinical Psychology Review, 30(1), 51–62.

  • APA (2023). Persistent Depressive Disorder Resources. www.psychiatry.org



Premenstrüel Disforik Bozukluk (PMDD)

(DSM-5 Tanı Kodu: 625.4 / N94.3)

📌 Tanım

Premenstrüel Disforik Bozukluk (PMDD), menstruasyon döngüsünün luteal fazında (adet öncesi 1–2 hafta) ortaya çıkan ve menstruasyonun başlamasından sonra belirgin biçimde azalan, duygusal, davranışsal ve fiziksel semptomlarla seyreden ciddi bir duygudurum bozukluğudur. PMDD, tipik premenstrüel sendromdan (PMS) daha şiddetlidir ve işlevsellikte ciddi bozulmaya yol açar.

🧠 DSM-5 Tanı Kriterleri

A. Menstruel döngünün çoğunda, adet başlamadan önceki son hafta içinde başlayan, adetle birlikte azalan ve sonrasında kaybolan, aşağıdaki belirtilerden en az 5’inin bulunması gerekir. Bu belirtilerden en az biri A1–A4 arasında olmalıdır:

A1–A4 (duygusal belirtilerden en az biri zorunlu):

  1. Belirgin duygudurum dalgalanmaları

  2. Belirgin irritabilite ya da öfke

  3. Belirgin depresif ruh hali, umutsuzluk

  4. Anksiyete, gerginlik, huzursuzluk

A5–A11 (diğer belirtiler):

  1. İlgi kaybı (iş, arkadaşlar, hobiler)

  2. Konsantrasyon güçlüğü

  3. Yorgunluk, enerji kaybı

  4. İştah artışı veya azalması, aşırı yeme, tatlı isteği

  5. Uyku değişiklikleri (uykusuzluk veya hipersomnia)

  6. Fiziksel belirtiler (şişkinlik, meme hassasiyeti, baş ağrısı, kas ağrıları)

  7. Kontrol kaybı ya da “taşma hissi”

B. Belirtiler iş, okul, ilişkiler gibi işlevsellik alanlarında belirgin bozulmaya neden olmalıdır.

C. Belirtiler başka bir psikiyatrik bozuklukla daha iyi açıklanamaz (örn. depresyon, anksiyete bozukluğu).

D. En az iki ardışık menstruel döngü boyunca günlük izleme ile tanı doğrulanmalıdır.

📊 Yaygınlık ve Klinik Özellikler

  • Kadınların yaklaşık %3–8’inde görülür

  • PMS’den daha nadir ancak daha işlev bozucudur

  • Genellikle 20’li yaşların sonu veya 30’lu yaşlarda başlar

  • Anamnezde genellikle duygu durum bozukluklarına eğilim görülür

  • Sosyal, akademik ve ailevi işlevsellikte belirgin etkiler yaratır

🔍 Ayırıcı Tanılar

  • Premenstrüel sendrom (PMS)

  • Majör depresif bozukluk

  • Anksiyete bozuklukları

  • Disforik bozukluklar

  • Bipolar bozukluk (özellikle döngüsel varyantlar)

🎯 Müdahale ve Tedavi

1. Farmakoterapi

  • SSRI’lar (ilk basamak): Fluoksetin, sertralin, paroksetin

    • Hem sürekli hem de sadece luteal fazda kullanılabilir

  • Oral kontraseptifler: Özellikle drospirenon içerenler

  • GnRH agonistleri: Tedaviye dirençli vakalarda kullanılabilir

  • NSAID’ler ve diüretikler: Fiziksel semptomların giderilmesinde

2. Psikoterapi ve Diğer Müdahaleler

  • Bilişsel davranışçı terapi (BDT): Duygusal farkındalık ve başa çıkma becerileri

  • Yaşam tarzı düzenlemeleri: Egzersiz, stres yönetimi, kafein azaltımı

  • Duygudurum takibi: Günlük belirti çizelgesi ile farkındalık artırma

  • Beslenme destekleri: B6 vitamini, magnezyum ve kalsiyum desteği bazı çalışmalarda etkili bulunmuştur

📚 Kaynakça

  • American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.

  • Yonkers, K. A., O’Brien, P. M., & Eriksson, E. (2008). “Premenstrual syndrome.” The Lancet, 371(9619), 1200–1210.

  • Pearlstein, T. (2015). “Premenstrual dysphoric disorder: burden of illness and treatment update.” Journal of Psychiatry & Neuroscience, 40(4), 291–303.

  • APA (2023). Premenstrual Dysphoric Disorder Resources. www.psychiatry.org




Madde/İlaç Kullanımına Bağlı Depresif Bozukluk

(DSM-5 Tanı Kodu: 291.89 veya F11.24 – maddeye göre değişir)

📌 Tanım

Madde/İlaç Kullanımına Bağlı Depresif Bozukluk, bir madde ya da ilaç kullanımına bağlı olarak, o maddenin fizyolojik etkisiyle ortaya çıkan belirgin depresif belirtilerle karakterize bir ruhsal bozukluktur. Bu belirtiler, kullanılan maddenin ya da kesilmesinin doğrudan sonucu olmalı ve başka bir duygudurum bozukluğu ile açıklanmamalıdır.

🧠 DSM-5 Tanı Kriterleri

  1. Bireyde, majör depresif epizod ile benzer klinik tablo gelişmiştir (en az iki hafta süren depresif duygu durumu ve diğer belirtiler).
  2. Belirtiler, madde kullanımına, intoksikasyonuna veya yoksunluğuna doğrudan fizyolojik olarak bağlıdır.
  • Maddenin kullanımıyla zaman ilişkisi olmalıdır.

  1. Başka bir duygudurum bozukluğuyla daha iyi açıklanamaz (örneğin belirtiler madde kullanımından önce başlamamış olmalı).
  2. Belirtiler yalnızca deliryum sırasında ortaya çıkmamıştır.
  3. Klinik açıdan belirgin sıkıntıya veya toplumsal, mesleki işlevsellikte bozulmaya neden olmalıdır.

🧩 Yaygın Neden Olan Maddeler

  1. Alkol (en sık)

  2. Opioidler

  3. Amfetaminler

  4. Kokain

  5. Sedatifler, hipnotikler, anksiyolitikler (benzodiazepinler)

  6. Steroidler (örn. prednizon)

  7. Antiparkinson ilaçları (örn. levodopa)

  8. Doğrudan beyin kimyasını etkileyen bazı ajanlar

📈 Klinik Özellikler

  • Depresif belirtiler sıklıkla yoksunluk sürecinde ya da madde etkisindeyken belirginleşir

  • Hastalar sıklıkla anksiyete, uyku bozuklukları ve irritabilite ile birlikte başvurur

  • İntihar düşüncesi veya davranışı gözlenebilir

  • Belirtiler genellikle madde kesildikten sonra düzelir (ancak her zaman değil)

🔍 Ayırıcı Tanılar

  • Birincil majör depresif bozukluk

  • Bipolar depresif dönem

  • Madde yoksunluğu belirtileri (depresyonu taklit edebilir)

  • Deliryum veya organik beyin sendromları

  • Anksiyete bozuklukları

🎯 Müdahale ve Tedavi

1. Madde Kullanımının Kesilmesi

  • Öncelikli adım, sorumlu maddenin kesilmesi veya yerine konan tedaviyle stabilize edilmesidir

  • Destekleyici psikoeğitim ve güvenli detoksifikasyon

2. Farmakoterapi

  • SSRI’lar veya SNRI’lar: Alkol sonrası depresyonda etkin olabilir

  • Bupropion veya mirtazapin: Yoksunlukla ilişkili uyku ve iştah bozukluklarında etkili

  • Maddeye yönelik ilaçlar: Naltrekson (alkol/eroin), metadon/buprenorfin (opioid), akamprosat

3. Psikoterapi

  • Bilişsel davranışçı terapi (BDT)

  • Motivasyon artırıcı görüşmeler

  • Grup terapileri (özellikle 12 adım programları)

  • Nüks önleme eğitimi

📚 Kaynakça

  • American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.

  • Schuckit, M. A. (2006). “Comorbidity between substance use disorders and psychiatric conditions.” Addiction, 101(Suppl 1), 76–88.

  • Brady, K. T., & Sinha, R. (2005). “Co-occurring mental and substance use disorders: The neurobiological effects of chronic stress.” American Journal of Psychiatry, 162(8), 1483–1493.

  • APA (2023). Substance-Induced Depressive Disorder. www.psychiatry.org

 

Diğer Belirtilmiş ve Belirtilmemiş Depresif Bozukluklar

(DSM-5 Tanı Kodları: 311 – Belirtilmemiş Depresif Bozukluk / Depressive Disorder – Other Specified)

📌 Tanım

Bu başlık altında yer alan bozukluklar, majör depresyon, süregen depresyon veya PMDD gibi özgül depresif bozuklukların tanı kriterlerini tam olarak karşılamayan, ancak bireyde klinik açıdan anlamlı düzeyde depresif belirtilerin bulunduğu durumlar için kullanılır. DSM-5, bu kategoriyi esneklik sağlamak ve klinik gerçekliği yansıtmak amacıyla oluşturmuştur.

🧠 DSM-5 Sınıflandırması

1. Diğer Belirtilmiş Depresif Bozukluk (Other Specified Depressive Disorder)

Klinisyen, tanı kriterlerinin neden tam karşılanmadığını belirtir. Örnek alt türler:

  • Kısa süreli majör depresyon: 4–13 gün süren majör depresyona benzer belirtiler

  • Yetersiz sayıda belirtisi olan depresyon: Süre yeterli ancak tanı için 5 yerine 3–4 belirti var

  • Premenstrüel zamanla sınırlı depresif epizod

  • Depresyonla giden tekrarlayan kısa süreli disforik ataklar

2. Belirtilmemiş Depresif Bozukluk (Unspecified Depressive Disorder)

  • Klinik değerlendirme eksik olduğunda veya tanılamanın tamamlanması mümkün olmadığında

  • Acil servis, ilk görüşme veya bilgi eksikliği olan durumlarda kullanılır

  • Tanı koyucu, neden özgül tanı konulamadığını belirtmez

📊 Klinik Özellikler

  • Belirtiler genellikle hafif ile orta şiddet arasında değişir

  • Süre veya belirti sayısı kriter dışıdır ancak işlevselliği etkiler

  • Geçici stresörlerle ilişkili olabilir

  • Klinik tablo genellikle erken evre depresyon, duygusal kriz, ya da atipik durum olarak karşımıza çıkar

🔍 Ayırıcı Tanılar

  • Majör depresif bozukluk (belirti sayısı ve süre farkı)

  • Süregen depresif bozukluk (2 yıldan kısa süredeki düşük düzey depresyon)

  • Anksiyete bozuklukları

  • Uyum bozuklukları

  • Madde kullanımıyla ilişkili duygudurum değişiklikleri

🎯 Müdahale ve Tedavi

1. Psikoeğitim ve İzlem

  • Tanı erken müdahale açısından önemlidir

  • Belirtiler ilerlerse yeniden değerlendirme gerekir

2. Psikoterapi

  • Bilişsel davranışçı terapi (BDT): Hafif ve başlangıç düzeyi depresyonlarda etkilidir

  • Kısa süreli çözüm odaklı terapi

  • Danışmanlık ve destekleyici görüşmeler

3. Farmakoterapi

  • Hafif belirtilerde öncelikli tercih değildir

  • Ancak semptomlar şiddetlenirse SSRI/SNRI kullanılabilir

  • Klinik izleme sürecinde esnek müdahale planlanır

📚 Kaynakça

  • American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.

  • Zimmerman, M., & Chelminski, I. (2006). “Clinician recognition of depressive disorders.” Primary Care Companion to the Journal of Clinical Psychiatry, 8(5), 249–255.

  • APA (2023). Other and Unspecified Depressive Disorders. www.psychiatry.org
Subscribe
Subscribe