Karşıt Olma-Karşı Gelme Bozukluğu (Oppositional Defiant Disorder – ODD)

Tanım

Karşıt Olma-Karşı Gelme Bozukluğu, çocuğun ya da ergenin otorite figürlerine karşı sürekli öfkeli, tartışmacı ve meydan okur nitelikte davranışlar sergilemesiyle karakterize edilen bir bozukluktur. Bu davranışlar, çocuğun gelişim düzeyine göre aşırı ve toplumsal işlevselliği bozacak düzeydedir.

Tanı Ölçütleri (DSM-5’e göre)

Aşağıdaki davranışların en az 6 ay süresince, haftada en az bir kez ortaya çıkması gerekir. En az üç başlık altındaki maddelerden biri ya da daha fazlası gözlenmelidir:

A. Öfkeli/Hırçın Ruh Hali

• Kolayca öfkelenir veya sinirlenir.
• İnsanlara sık sık kızar.
• Sıklıkla alıngan, gücenmiş veya rahatsız hisseder.

B. Tartışmacı/Meydan Okuyucu Davranış

• Sıklıkla yetişkinlerle tartışır.
• Sıklıkla otorite figürlerine aktif olarak karşı gelir veya kurallara uymayı reddeder.
• Çoğunlukla başkalarını bilerek rahatsız eder.
• Kendi hataları için başkalarını suçlama eğilimindedir.

C. Kindarlık

• Son 6 ay içinde en az iki kez kin tutma ya da intikam alma davranışı göstermiştir.

Davranışlar bireyin sosyal, akademik ya da mesleki işlevselliğini belirgin ölçüde bozar. Tanı yalnızca kardeşlere yönelik davranışlara dayanılarak konulamaz.

Ayırıcı Tanı

• Davranım Bozukluğu: ODD’de hakların ciddi ihlali ya da yasa dışı davranışlar gözlenmez.
• Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB): Her iki bozukluk bir arada bulunabilir. Ancak DEHB’deki sorunlar dikkat ve dürtüsel davranışlarla ilişkilidir.
• Duygudurum Bozuklukları: Sürekli öfke, duygudurum değişikliği kaynaklıysa ODD’den ayrılmalıdır.
• Yaygın Gelişimsel Bozukluklar: Sosyal iletişim eksikliği nedeniyle tartışmacı davranışlar gelişmiş olabilir.

Eş Tanılar

• DEHB (özellikle %50 oranında birlikte görülür)
• Anksiyete bozuklukları
• Depresif bozukluklar
• Öğrenme bozuklukları

Klinik Özellikler

• Erken çocuklukta başlar (genellikle okul öncesi).
• Otorite figürlerine karşı açık direnç ve meydan okuma.
• Arkadaş ilişkilerinde çatışmalar.
• Ev ortamında daha belirgin olmakla birlikte okul ve diğer sosyal ortamlarda da görülebilir.

Tedavi ve Müdahale Yöntemleri

1. Ebeveyn Eğitimi: Anne-babaların tutarlı, sınır koyucu ve destekleyici yaklaşımlar benimsemesi sağlanır.
2. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Problem çözme becerileri, duygu düzenleme ve öfke kontrolü geliştirilir.
3. Aile Terapisi: Aile içi iletişim ve rol dağılımı ele alınır.
4. Okul Tabanlı Müdahaleler: Öğretmen ve danışman desteği ile çocuğun davranışlarını izleme ve yönlendirme planları yapılır.
5. İlaç Tedavisi: Genellikle ilk seçenek değildir, ancak DEHB veya eşlik eden bozukluklar varsa farmakolojik müdahale düşünülebilir.

Kaynakça

1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
2. Burke, J. D., Loeber, R., & Birmaher, B. (2002). Oppositional defiant and conduct disorder: A review of the past 10 years. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 41(11), 1275–1293.
3. Kazdin, A. E. (2005). Parent management training: Treatment for oppositional, aggressive, and antisocial behavior in children and adolescents.

    

4. Frick, P. J., & Nigg, J. T. (2012). Current issues in the diagnosis of attention deficit hyperactivity disorder, oppositional defiant disorder, and conduct disorder. Annual Review of Clinical Psychology, 8, 77–107.

Davranım Bozukluğu (Conduct Disorder – CD)

Tanım

Davranım Bozukluğu, bireyin başkalarının temel haklarını veya toplumsal normları tekrar eden ve sürekli biçimde ihlal etmesiyle karakterize edilen bir bozukluktur. Bu bireyler sıklıkla saldırgan, yıkıcı, aldatıcı ve kuralları ihlal edici davranışlar sergiler. Bozukluk çocukluk ya da ergenlik döneminde başlar ve ilerleyici olabilir.

Tanı Ölçütleri (DSM-5’e göre)

Son 12 ay içinde aşağıdaki kategorilerden en az 3 davranış ve son 6 ay içinde en az 1 davranış gözlenmelidir:

A. İnsanlara ve Hayvanlara Karşı Saldırganlık

• Zorbalık yapma, tehdit etme, korkutma
• Fiziksel kavgalar başlatma
• Başkalarına ciddi şekilde zarar verme niyetiyle silah kullanma
• İnsanlara fiziksel zarar verme
• Hayvanlara fiziksel zarar verme
• Hırsızlık (örneğin kurbanla yüz yüze olmadan)
• Cinsel saldırı

B. Mülke Zarar Verme

• Yangın çıkarma
• Kasten yıkma, kırma, zarar verme

C. Aldatma veya Hırsızlık

• Yalan söyleyerek başkalarını kandırma
• Evden, okuldan ya da yerleşim yerinden gizlice kaçma
• Değerli nesneleri çalma (örneğin dükkanlardan, arkadaşlardan)

D. Ciddi Kuralları İhlal Etme

• Aile izni olmadan geceleri dışarı çıkma (13 yaşından önce başlarsa)
• Evden kaçma (en az iki kez veya bir kez uzun süreli)
• Okula gitmeyi ciddi şekilde reddetme (erken yaşta başlamışsa)

Alt Tipler

1. Erken Başlangıçlı Tip (Childhood-Onset): 10 yaşından önce belirtiler başlar.
2. Geç Başlangıçlı Tip (Adolescent-Onset): 10 yaşından sonra belirtiler başlar.
3. Belirtilmeyen Başlangıç Tipi: Başlangıç yaşı açıkça belirlenemez.

Ayrıca “Sınırlı Duygulanım Özellikleriyle” (limited prosocial emotions) alt tipi de belirtilerek empati eksikliği, duygusal soğukluk gibi özellikler tanımlanabilir.

Ayırıcı Tanı

• Karşıt Olma-Karşı Gelme Bozukluğu (ODD): CD, çok daha ciddi ve saldırgan davranışlarla seyreder.
• DEHB: Dürtüsellik olabilir, ancak davranış bozukluğu düzeyine ulaşmaz.
• Antisosyal Kişilik Bozukluğu: 18 yaşından sonra CD belirtileri devam ederse bu tanıya dönüşebilir.
• Madde Kullanım Bozuklukları: Davranışlar madde etkisiyle oluşmuyorsa CD tanısı konur.

Eş Tanılar

• Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)
• Depresyon
• Anksiyete bozuklukları
• Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB)
• Öğrenme bozuklukları
• Madde kullanım bozuklukları

Klinik Özellikler

• Okulda sık sık disiplin problemleri
• Aile içi çatışmalar
• Suça yatkınlık ve adli vakalarla karşılaşma
• Empati ve suçluluk duygusunda eksiklik
• Başkalarını manipüle etme eğilimi
• Sıklıkla zorbalık yapma veya sosyal ortamlarda dominant olma

Tedavi ve Müdahale Yöntemleri

1. Davranışsal Müdahaleler: Olumlu pekiştirme, ödül sistemleri, sınır koyma teknikleri.
2. Aileye Yönelik Müdahaleler: Aile terapisi, ebeveyn yönetim eğitimi (PMT), ebeveyn-yönetimli davranış planları.
3. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Sosyal beceri eğitimi, öfke kontrolü, dürtü yönetimi.
4. İlaç Tedavisi: Antipsikotikler, duygu durum düzenleyicileri veya DEHB eş tanısı varsa stimülanlar.
5. Okul Destek Programları: Akademik ve davranışsal izlem planları, özel eğitim desteği.
6. Toplumsal Müdahaleler: Gençlik destek programları, mentor ilişkileri, hukuki destek sistemleri.

Kaynakça

1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
2. Frick, P. J., & White, S. F. (2008). Research review: The importance of callous–unemotional traits for developmental models of aggressive and antisocial behavior. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 49(4), 359–375.
3. Kazdin, A. E. (1997). Practitioner review: Psychosocial treatments for conduct disorder in children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 38(2), 161–178.
4. Loeber, R., & Farrington, D. P. (2000). Young children who commit crime: Epidemiology, developmental origins, risk factors, early interventions, and policy implications. Development and Psychopathology, 12(4), 737–762.

Aralıklı Patlayıcı Bozukluk (Intermittent Explosive Disorder – IED)

Tanım

Aralıklı Patlayıcı Bozukluk, kişinin kontrolsüz, yineleyici ve orantısız öfke patlamaları yaşadığı bir dürtü kontrol bozukluğudur. Bu öfke dışa vurumları, çoğunlukla küçük tetikleyicilere karşı aşırı tepkilerle (sözel ya da fiziksel saldırganlık) ortaya çıkar ve bireyin sosyal, mesleki ya da akademik işlevselliğini belirgin ölçüde bozar.

Tanı Ölçütleri (DSM-5’e göre)

1. Aşağıdakilerden biri (ya da her ikisi) gözlenmelidir:

1. Sözel ya da fiziksel saldırganlık: 3 aylık bir sürede, ortalama haftada 2 kez gerçekleşen öfke patlamaları. Bu saldırganlık maddi zarara yol açmaz (ör. bağırma, hakaret, tehdit, hafif itme).

veya

1. Maddi zararla sonuçlanan 3 davranışsal patlama: 12 aylık bir dönemde, kişinin ya fiziksel olarak insanlara ya da eşyalara zarar verdiği ya da bu niyetle hareket ettiği davranışlar.

1. Tepkiler, stres etkenine göre açıkça orantısızdır.
2. Patlamalar planlı değildir (dürtüseldir) ve dışsal kazanç sağlamak amacı taşımaz.
3. Bu öfke dışavurumları bireyde belirgin sıkıntıya, işlevsellik kaybına veya hukuki/mesleki sorunlara neden olur.
4. Bireyin yaşı en az 6 yaş olmalıdır (ya da eşdeğer gelişim düzeyinde olmalıdır).
5. Bu davranışlar başka bir zihinsel bozuklukla, madde kullanımıyla ya da genel tıbbi durumla açıklanamaz.

Ayırıcı Tanı

• Davranım Bozukluğu ve Antisosyal Kişilik Bozukluğu: Bu bozukluklarda saldırganlık kasıtlı ve planlı olabilir; IED’de ise ani ve dürtüseldir.
• Bipolar Bozukluk: Mani ya da hipomani dönemlerinde ortaya çıkan taşkınlıkla karıştırılabilir, ancak IED’de öfke epizotları arasında ruh hali normaldir.
• Madde Kullanım Bozuklukları: Patlamalar madde etkisiyle olmamalıdır.
• DEHB: Dürtüsellik ortak olsa da, DEHB’de öfke patlamaları IED’deki kadar yoğun ve yıkıcı değildir.
• Sınırda Kişilik Bozukluğu: Öfke kontrol sorunları vardır ama eşlik eden diğer belirtilerle (ilişkilerde dengesizlik, boşluk duygusu vs.) ayrılır.

Eş Tanılar

• Depresif bozukluklar
• Anksiyete bozuklukları
• Madde kullanım bozuklukları
• Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)
• Kişilik bozuklukları (özellikle borderline ve antisosyal)

Klinik Özellikler

• Ani başlayan, kontrolsüz öfke patlamaları (örneğin bağırma, vurma, eşya fırlatma)
• Kısa süreli ataklar (genellikle 30 dakikadan kısa)
• Sıklıkla davranıştan sonra pişmanlık ve suçluluk hissi
• Öfke nöbetleri arasında duygu durumunun normal olması
• Çocukluk ya da ergenlik döneminde başlama eğilimi

Tedavi ve Müdahale Yöntemleri

1. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):

    

   • Düşünce-duygu-davranış zincirinin fark edilmesi
   • Öfke yönetimi ve dürtü kontrolü eğitimi
2. İlaç Tedavisi:

    

   • SSRI’lar (örn. fluoksetin, sertralin)
   • Antikonvülsanlar (örn. valproat)
   • Düşük doz antipsikotikler (bazı durumlarda)
3. Gevşeme ve Nefes Egzersizleri: Otoreglasyon becerilerini güçlendirmek için kullanılır.
4. Aile ve Grup Terapisi: Özellikle ergenlerde, sosyal becerilerin güçlendirilmesi amacıyla.
5. Öfke Günlükleri: Tetikleyicilerin tanınması ve davranış farkındalığının artırılması.

Kaynakça

1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
2. Coccaro, E. F., Kavoussi, R. J., Berman, M. E., & Lish, J. D. (1998). Intermittent explosive disorder-revised: Development, reliability, and validity of research criteria. Comprehensive Psychiatry, 39(6), 368–376.
3. McCloskey, M. S., & Berman, M. E. (2003). Laboratory measures of aggression and impulsivity in children and adolescents with IED. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 44(2), 232–243.
4. Fava, M., Rosenbaum, J. F., & Pava, J. A. (1993). Anger attacks in patients with depression. Journal of Affective Disorders, 29(4), 245–251.

Kleptomani (Kleptomania)

Tanım

Kleptomani, kişinin ihtiyaç duymadığı ya da maddi değeri düşük olan nesneleri çalma dürtüsüne karşı koyamamasıyla karakterize edilen nadir bir dürtü denetimi bozukluğudur. Bu davranış, hırsızlık niyetiyle değil, yoğun içsel gerginlikten kurtulmak ya da rahatlama yaşamak amacıyla gerçekleştirilir. Çalma eylemi sonrası genellikle pişmanlık ya da suçluluk hissi görülür.

Tanı Ölçütleri (DSM-5’e göre)

1. Kişinin ihtiyacı olmayan ya da kişisel ya da maddi anlamda değersiz nesneleri çalma konusunda tekrarlayan başarısız direnç gösterme.
2. Çalma davranışından önce artan gerginlik hissi.
3. Çalma sırasında haz, doyum veya rahatlama duygusu.
4. Çalma davranışı öfke ya da hezeyan gibi dışsal bir nedene bağlı değildir.
5. Bu davranışlar başka bir antisosyal kişilik bozukluğu, davranım bozukluğu, mani dönemi ya da madde etkisiyle açıklanamaz.

Ayırıcı Tanı

• Antisosyal Kişilik Bozukluğu ve Davranım Bozukluğu: Bu bozukluklarda çalma davranışı daha çok kazanç, güç veya başkalarına zarar vermek amaçlıdır.
• Bipolar Bozukluk: Mani döneminde yapılan dürtüsel alışveriş ve çalma davranışları görülebilir; ancak epizodik ve bağlam içindedir.
• Madde Kullanım Bozuklukları: Bazı maddeler dürtü kontrolünü azaltabilir; madde etkisi yoksa kleptomani düşünülür.
• Zihinsel Yetersizlik: Zihinsel kapasite nedeniyle değil, dürtüsel kontrol eksikliği nedeniyle gerçekleşiyorsa kleptomani tanısı uygundur.

Eş Tanılar

• Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB)
• Depresyon
• Anksiyete bozuklukları
• Madde kullanım bozuklukları
• Yeme bozuklukları (özellikle bulimia nervoza)
• Kişilik bozuklukları

Klinik Özellikler

• Çoğunlukla genç erişkinlik döneminde başlar.
• Cinsiyet dağılımı eşit olsa da klinik başvuru oranları kadınlarda daha fazladır.
• Çalınan nesneler çoğu zaman kullanılmadan bir kenara bırakılır ya da gizlenir.
• Yüksek oranda suçluluk ve utanç eşlik eder.
• Sıklıkla gizli tutulur ve tedavi arayışı gecikir.

Tedavi ve Müdahale Yöntemleri

1. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):

    

   • Tetikleyici durumların belirlenmesi
   • Dürtüsel düşüncelere yönelik yeniden yapılandırma
   • Alışkanlıkların değiştirilmesi için maruz bırakma ve tepki önleme (ERP) teknikleri
2. İlaç Tedavisi:

    

   • SSRI’lar (özellikle fluoksetin, paroksetin)
   • Naltrekson (opioid antagonisti – dürtüsel haz alma devrelerini baskılamada etkilidir)
   • Duygu durum düzenleyiciler (bazı vakalarda)
3. Motivasyonel Görüşme: Kişinin tedaviye bağlılığını artırmak amacıyla kullanılır.
4. Grup Terapisi: Özellikle dürtü kontrol bozuklukları ile mücadele eden bireylerle yapılan terapötik destek grupları faydalı olabilir.
5. Psiko-eğitim: Kişiye dürtü kontrol mekanizmaları, stres yönetimi ve baş etme stratejileri öğretilir.

Kaynakça

1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
2. Grant, J. E., Levine, L., Kim, D., & Potenza, M. N. (2005). Impulse control disorders in adult psychiatric inpatients. American Journal of Psychiatry, 162(11), 2184–2188.
3. McElroy, S. L., Pope, H. G., Keck, P. E., Hudson, J. I., & Phillips, K. A. (1995). Kleptomania: A review of the literature. Journal of Clinical Psychiatry, 56(3), 93–98.
4. Blanco, C., Grant, J. E., Petry, N. M., Simpson, H. B., Alegría, A., Liu, S. M., & Hasin, D. S. (2008). Prevalence and correlates of shoplifting in the United States: Results from the National Epidemiologic Survey on Alcohol and Related Conditions (NESARC). American Journal of Psychiatry, 165(7), 905–913.

Piromani (Pyromania)

Tanım

Piromani, kişinin kasıtlı olarak ve tekrar eden şekilde yangın çıkarma davranışı göstermesiyle karakterize edilen nadir bir dürtü denetimi bozukluğudur. Yangın çıkarma eylemi, intikam, maddi kazanç ya da ideolojik bir amaç gütmeden, sadece gerginliği azaltmak veya haz almak amacıyla gerçekleştirilir. Yangına karşı ilgi, merak ve cazibe dikkat çeker.

Tanı Ölçütleri (DSM-5’e göre)

1. Birden fazla kez, kasıtlı olarak yangın çıkarma.
2. Yangın çıkarmadan önce yoğun gerginlik veya duygusal uyarılmışlık durumu.
3. Yangına neden olduktan sonra haz, doyum ya da rahatlama yaşama.
4. Yangın çıkarma davranışı;

• Maddi çıkar sağlamak için,
• İdeolojik bir amaçla (ör. terör),
• Öfke ifadesi olarak ya da intikam amacıyla,
• Halüsinasyon, sanrı ya da zihinsel yetersizlik sonucu gerçekleşmemelidir.

1. Davranış, antisosyal kişilik bozukluğu, mani epizodu ya da madde etkisiyle açıklanamaz.

Ayırıcı Tanı

• Antisosyal Kişilik Bozukluğu ve Davranım Bozukluğu: Yangın çıkarma burada daha çok başkalarına zarar verme veya kuralları ihlal etme davranışı içinde yer alır.
• Manik Epizot: Mani dönemindeki aşırı uyarılmışlıkla yapılan yangın çıkarma planlı değilse ve epizodikse ayırt edilmelidir.
• Organik Beyin Sendromları ve Zihinsel Yetersizlik: Nörolojik ya da bilişsel yetersizlikler nedeniyle yapılan yangın çıkarma piromani sayılmaz.
• Yangına Meraklı Davranış (Pyrointerest): Patolojik değildir; davranış kontrolsüz, dürtüsel ve tekrarlayıcı değilse tanı konmaz.

Eş Tanılar

• Madde kullanım bozuklukları
• Dürtü kontrol bozuklukları (örn. kleptomani)
• Antisosyal kişilik bozukluğu
• DEHB (özellikle çocuk ve ergenlerde)
• Depresyon ve anksiyete bozuklukları (ikincil olarak gelişebilir)

Klinik Özellikler

• Yangınlara karşı yoğun merak, ilgi ve izleme davranışları
• Yangın söndürme araçları ve olaylarına özel ilgi
• Sıklıkla yangın sonrası olay yerine gitme, yangınla ilgili haberleri takip etme
• Sosyal izolasyon, öz denetim eksikliği
• Erken yaşta başlama eğilimi (özellikle erkek çocuklarda)

Tedavi ve Müdahale Yöntemleri

1. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):

    

   • Yangın çıkarma isteğini tetikleyen düşüncelerin yeniden yapılandırılması
   • Alternatif baş etme becerilerinin kazandırılması
   • Dürtü kontrolü stratejileri
2. İlaç Tedavisi:

    

   • SSRI’lar (obsesif dürtülerle ilişkili olgularda)
   • Antipsikotikler (eşlik eden psikotik belirtiler varsa)
   • Duygu durum düzenleyiciler (epizodik patlamalar mevcutsa)
3. Aile Terapisi (çocuk ve ergenlerde):

    

   • Aile içinde izleme ve disiplin stratejileri
   • İletişim becerilerinin artırılması
4. Toplumsal Önleme:

    

   • Yangın önleme eğitimi
   • Riskli bireylerin erken tanılanması
   • Okul temelli müdahale programları

Kaynakça

1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
2. Grant, J. E., Schreiber, L. R. N., & Odlaug, B. L. (2013). Impulse control disorders: Clinical characteristics and pharmacological management. CNS Drugs, 27(8), 619–632.
3. Raines, J. C., & Cornell, D. G. (1994). Psychosocial characteristics of adolescent fire setters: A comparative study. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 35(5), 935–946.
4. Kolko, D. J. (2002). The development of a cognitive-behavioral treatment protocol for youth fire setting. Journal of Clinical Child and Adolescent Psychology, 31(2), 262–275.

Başka Türlü Adlandırılamayan Dürtü Denetimi ve Davranım Bozuklukları

(Other Specified / Unspecified Disruptive, Impulse-Control, and Conduct Disorders)

Tanım

Bu kategori, dürtü kontrolü, davranım ya da yıkıcı davranışlarla ilişkili önemli semptomların bulunduğu ancak tanı ölçütlerinin tam olarak karşılanmadığı klinik durumları tanımlamak için kullanılır. Bireyde işlevsellik kaybı yaratacak ölçüde belirgin sorunlar mevcuttur, ancak bu sorunlar DSM-5’te açıkça tanımlanmış bir bozukluğun ölçütlerini tam karşılamamaktadır.

DSM-5 bu başlığı iki alt başlıkta değerlendirir:

A. Başka Türlü Adlandırılmış Dürtü Denetimi ve Davranım Bozuklukları

(Other Specified Disruptive, Impulse-Control, and Conduct Disorder)

Klinisyen, bozukluğun neden DSM-5’teki spesifik bir tanıyı karşılamadığını belirtir. Örneğin:

• Ağırlaşmamış Dürtüsel Patlama Bozukluğu: Belirgin öfke patlamaları vardır ancak sıklığı tanı ölçütlerini karşılamaz.
• Dürtüsel Risk Alma Davranışları: Kumar oynama, tehlikeli araç kullanma ya da pervasız cinsel davranışlar dürtüsel niteliktedir ancak başka bir bozuklukla açıklanamaz.
• Tekrarlayan Tırnak Yeme (Onikofaji): Yoğun sıkıntı yaratacak düzeyde olabilir ancak tanımlı bir obsesif-kompulsif spektrum bozukluğu değildir.
• İnternet Bağımlılığı (patolojik kullanım): Dürtü kontrol eksikliğiyle ilişkilidir ancak DSM-5’te henüz resmi tanı değildir.

B. Belirlenmemiş Dürtü Denetimi ve Davranım Bozuklukları

(Unspecified Disruptive, Impulse-Control, and Conduct Disorder)

Klinik açıdan önemli yıkıcı ya da dürtüsel belirtiler mevcuttur ancak yeterli bilgi olmadığı için (örneğin acil servis başvurusu, iletişim güçlüğü, sınırlı gözlem vs.) tam tanı konamaz. Tanı geçici olarak veya bir ilk değerlendirme sürecinde konur.

Ayırıcı Tanı

• DSM-5’te tanımlı spesifik dürtü bozuklukları (örn. Kleptomani, Piromani)
• Kişilik bozuklukları (örn. Antisosyal, Borderline)
• Bipolar bozukluklar (özellikle manik dönemde dürtüsel davranışlar)
• Madde kullanım bozuklukları (dürtüsel davranışlar bu bozukluklara ikincil olabilir)

Klinik Özellikler

• Davranışlar dürtüsel, ani ve planlanmamış niteliktedir.
• Sıklıkla bireyin kendisine ya da çevresine zarar verir.
• Dürtüye karşı koyamama ve sonrasında suçluluk duyma yaygındır.
• Klinik başvuru çoğu zaman çevresel baskı, hukuki sorunlar ya da ailevi krizler nedeniyle olur.

Tedavi ve Müdahale Yöntemleri

1. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):

    

   • Dürtü kontrolü, farkındalık artırma ve alternatif davranış stratejileri geliştirme.
2. İlaç Tedavisi:

    

   • SSRI’lar, duygu durum düzenleyiciler, antipsikotikler (eşlik eden belirtilere göre belirlenir).
3. Psiko-eğitim:

    

   • Davranışsal tetikleyiciler, stres yönetimi ve sosyal beceriler üzerine çalışma.
4. Aile/Grup Terapisi:

    

   • Özellikle ergenlerde çevresel yapılandırma ve destekleyici çevrelerin düzenlenmesi önemlidir.

Kaynakça

1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
2. Grant, J. E., & Chamberlain, S. R. (2014). Impulsive action and impulsive choice across psychiatric disorders: Neurocognitive findings. Neuropsychopharmacology, 39(1), 265–278.
3. Chamberlain, S. R., Odlaug, B. L., & Grant, J. E. (2007). The neurobiology of impulse control disorders. Psychiatry, 4(9), 20–25.
4. Fineberg, N. A., Potenza, M. N., Chamberlain, S. R., et al. (2014). Probing compulsive and impulsive behaviors, from animal models to endophenotypes: A narrative review. Neuropsychopharmacology, 39(1), 291–306.