Psikolojide Temel Kavramlar

Algı: Duyusal bilgilerin organize edilerek anlamlı hale getirilmesi süreci.

Bilinç: Kişinin kendi düşüncelerinin, duygularının ve çevresinin farkında olması durumu.

Davranış: Organizmanın gözlemlenebilir tepkileri.

Duygu: İçsel, öznel deneyimler ve bu deneyimlere verilen fizyolojik tepkiler.

Motivasyon: Bir davranışı başlatan, yönlendiren ve sürdüren içsel ya da dışsal etmenler.

Biliş: Düşünme, öğrenme, hatırlama ve problem çözme süreçlerinin genel adı.

Kişilik: Bir bireyin düşünme, hissetme ve davranış kalıplarının bütünlüğü.

Öğrenme: Deneyim yoluyla davranışta kalıcı değişiklik meydana gelmesi.

Bellek: Bilgiyi kodlama, depolama ve gerektiğinde geri çağırma süreci.

Refleks: Öğrenilmemiş, otomatik verilen tepkiler.

İçgüdü: Doğuştan gelen, türün hayatta kalmasını destekleyen davranış kalıpları.

Stres: Çevresel tehditlere ya da zorluklara verilen fiziksel ve psikolojik tepki.

Kaygı (Anksiyete): Belirsiz bir tehdide karşı duyulan yoğun korku ve endişe.

Travma: Aşırı stres yaratan olayların bireyde kalıcı etkiler bırakması.

Özsaygı: Bireyin kendisine verdiği değer ve duyduğu saygı düzeyi.

Empati: Başkalarının duygularını anlama ve onlara duygusal olarak karşılık verebilme yetisi.

Savunma Mekanizmaları: Egonun, tehdit edici düşünceler ve duygularla baş etmek için kullandığı bilinçdışı stratejiler.

İd: Freud’a göre, ilkel içgüdülerin bulunduğu kişilik yapısı.

Ego: Gerçeklikle id arasında denge kurmaya çalışan kişilik yapısı.

Süperego: Toplumsal kuralları ve ahlaki değerleri temsil eden kişilik yapısı.

Klasik Koşullanma: Bir nötr uyarıcının, tekrarlı eşleşmeler sonucu tepki doğuran bir uyarıcı haline gelmesi.

Edimsel Koşullanma: Davranışların sonuçlarına bağlı olarak güçlenmesi ya da zayıflaması.

Model Alma (Gözlemsel Öğrenme): Başkalarının davranışlarını gözlemleyerek öğrenme.

Gelişim: Doğumdan ölüme kadar meydana gelen fiziksel, bilişsel ve duygusal değişimler.

Erikson’un Psikososyal Gelişim Kuramı: Bireyin hayat boyu geçtiği sekiz psikososyal evreyi tanımlar.

Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı: Çocukların düşünme becerilerinin yaşla birlikte nasıl değiştiğini açıklar.

Bağlanma: Bireyin başkalarına karşı geliştirdiği duygusal bağ.

İçsel Motivasyon: Davranışın, dışsal ödüller olmaksızın kişisel tatmin için yapılması.

Dışsal Motivasyon: Davranışın, ödül kazanmak veya ceza kaçınmak amacıyla yapılması.

Bilişsel Çarpıtmalar: Gerçekliği hatalı şekilde değerlendirmeye yol açan sistematik düşünce hataları.

Atıf: Davranışların nedenlerini açıklama eğilimi.

Önyargı: Bir kişi ya da gruba karşı, deneyimlenmeden geliştirilen olumlu ya da olumsuz tutumlar.

Sosyal Etki: Bireyin davranışlarının başkalarının varlığı veya davranışları tarafından değişime uğraması.

Uyum: Başkalarına benzemek amacıyla davranış veya inançları değiştirme.

İtaat: Otorite figürlerinin taleplerine uyma.

Baskınlık (Dominance): Sosyal ilişkilerde üstünlük kurmaya çalışma eğilimi.

Bilişsel Uyumsuzluk: Birbiriyle çelişen düşünceler veya davranışlar arasında rahatsızlık hissi.

Benlik Algısı: Bireyin kendine ilişkin inançları ve değerlendirmeleri.

Öz-Farkındalık: Kendi duygularını, düşüncelerini ve davranışlarını bilinçli şekilde gözlemleyebilme.

Özyeterlik: Bireyin, belirli bir görevi başarıyla gerçekleştirme yeteneğine olan inancı.

İçsel Lokus Kontrol: Bireyin yaşam olayları üzerinde kendi kontrolü olduğuna inanması.

Dışsal Lokus Kontrol: Yaşam olaylarının şans ya da dışsal güçler tarafından belirlendiğine inanma.

Öz düzenleme: Kişinin kendi davranışlarını ve duygularını bilinçli şekilde kontrol edebilmesi.

Anımsama: Bellekte saklanan bilginin yeniden hatırlanması.

Unutma: Bellekte depolanan bilgilerin erişilememesi.

İzlenim Yönetimi: Başkalarının bizi nasıl algıladığı üzerinde etkili olmaya çalışma çabası.

Güdü: Organizmanın hedefe yönelik davranışını yönlendiren içsel bir durum.

İçsel Çatışma: Aynı anda birden fazla istek veya hedef arasında yaşanan psikolojik mücadele.

Transferans: Danışanın, terapistine geçmişteki önemli kişilerle ilgili duygularını yansıtması.

Karşı Aktarım: Terapistin, danışana yönelik kendi duygusal tepkileri.

Psikanaliz: Freud tarafından geliştirilen, bilinçdışı süreçleri açığa çıkarmaya yönelik terapi yöntemi.

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Düşünceler, duygular ve davranışlar arasındaki ilişkilere odaklanan terapi yaklaşımı.

İnsancıl Terapi: Bireyin kendi potansiyelini gerçekleştirmeye odaklanan yaklaşım.

Şema Terapi: Çocuklukta gelişen temel inanç kalıplarını ve bunların yetişkinlikteki etkilerini hedefleyen terapi yöntemi.

Duygu Odaklı Terapi: Duyguların işlenmesine ve düzenlenmesine öncelik veren terapi yaklaşımı.

Travma Odaklı Terapi: Travmatik deneyimlerin işlenmesine odaklanan psikoterapi yaklaşımı.

Bilinçdışı: Bireyin farkında olmadığı düşünceler, arzular ve anılar bütünü.

Yas: Kayıp sonrası yaşanan doğal psikolojik süreç.

Özdeşleşme: Başka bir kişinin özelliklerini benimseyerek kendilik yapısına dahil etme süreci.

Yansıtma: Kendi kabul edilemeyen düşüncelerini başkalarına atfetme savunma mekanizması.

Bastırma: Rahatsız edici düşünceleri bilinçten uzaklaştırma.

Regresyon: Stresli durumlarda daha ilkel gelişim evrelerine dönme.

Fobiler: Belirli nesne veya durumlara karşı duyulan yoğun, irrasyonel korkular.

Saplantı: İstenmeden gelen, sürekli tekrarlayan düşünceler.

Zorlantı: Saplantılı düşünceler sonucu gerçekleştirilen tekrarlayıcı davranışlar.

Bağımlılık: Bir maddenin veya davranışın kontrolsüz kullanımına bağlı psikolojik ya da fiziksel yoksunluk hali.

Depresyon: Sürekli üzüntü, ilgi kaybı ve düşük enerji ile karakterize ruhsal bozukluk.

Mani: Aşırı coşku, enerji artışı ve düşünce hızlanması ile giden ruh hali.

Bipolar Bozukluk: Depresif ve manik atakların dönemsel olarak birbirini takip ettiği ruhsal bozukluk.

Şizofreni: Gerçeklik algısının bozulduğu, sanrılar ve halüsinasyonlarla seyreden ciddi bir ruhsal hastalık.

Kişilik Bozuklukları: Sürekli ve katı davranış ve düşünce kalıpları ile karakterize psikolojik rahatsızlıklar.

Narsisizm: Kişinin kendine aşırı hayranlık duyması ve başkalarını küçümsemesi eğilimi.

Borderline Kişilik Bozukluğu: Yoğun duygusal dalgalanmalar, ilişki sorunları ve kimlik karmaşası ile karakterizedir.

Anksiyete Bozuklukları: Sürekli ve yoğun kaygı ile karakterize ruhsal bozukluklar grubu.

Somatizasyon: Psikolojik sıkıntıların fiziksel şikayetler şeklinde ortaya çıkması.

Dissosiyasyon: Bilinç, hafıza, kimlik veya çevre algısında kopukluk yaşanması.

İkincil Kazanç: Bir hastalık ya da semptomun, kişi için dolaylı yararlar sağlaması.

İçedönüklük: Sosyal etkileşimlerden çok yalnız kalmayı tercih etme eğilimi.

Dışadönüklük: Sosyal etkileşimlerde bulunmaktan ve dış çevreyle etkileşim kurmaktan keyif alma.

Duygusal Zeka: Kendi ve başkalarının duygularını anlama, yönetme ve kullanma yetisi.

Bağlanma Stilleri: Bireylerin yakın ilişkilerde sergilediği bağ kurma eğilimleri (güvenli, kaygılı, kaçıngan).

Psikometrik Test: Psikolojik özellikleri ölçmek için tasarlanmış standart testler.

Zeka: Problem çözme, öğrenme ve çevreye uyum sağlama kapasitesi.

İçgörü: Bir problemle ilgili aniden fark edilen çözüm veya bilgi.

Öğrenilmiş Çaresizlik: Sürekli başarısızlık deneyimi sonrası mücadele etmeyi bırakma eğilimi.

Kendini Gerçekleştirme: Bireyin potansiyelini tam anlamıyla ortaya koyması süreci.

Toplumsal Roller: Bireylerin sosyal statülerine uygun olarak beklenen davranış kalıpları.

Norm: Toplum tarafından kabul edilen davranış standartları.

Sapma: Toplumsal normlardan farklı davranış gösterme.

Sosyal Kimlik: Bireyin, ait olduğu sosyal gruplardan türettiği kimlik duygusu.

Gruplaşma: İnsanların ortak amaçlar ve ilişkiler çerçevesinde oluşturduğu topluluklar.

Rol Çatışması: Birden fazla rolün aynı anda çelişkili beklentiler doğurması.

Otokontrol: Dürtüleri ve ani tepkileri bilinçli olarak düzenleyebilme yetisi.

İçgözlem: Bireyin kendi düşüncelerini ve duygularını gözlemlemesi.

Psikososyal Destek: Bireyin psikolojik ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik yardım.

Direnç: Terapide bireyin değişime karşı gösterdiği bilinçdışı veya bilinçli dirençler.

İşlevsellik: Bir bireyin gündelik yaşamda ne kadar etkin ve sağlıklı iş görebildiği.

Yaşam Kalitesi: Bireyin yaşamından aldığı genel memnuniyet ve mutluluk düzeyi.

Öz-şefkat: Kendi hatalarına ve zayıflıklarına karşı anlayış ve şefkat geliştirme.