Yaygın Anksiyete Bozukluğu (YAB / GAD)

(DSM-5 Tanı Kodu: 300.02)

📌 Tanım

Yaygın Anksiyete Bozukluğu (YAB), bireyin çeşitli olaylar ya da etkinlikler hakkında sürekli, aşırı ve kontrol edilemeyen kaygı duyması ile karakterize edilen bir anksiyete bozukluğudur. Endişe, en az 6 ay boyunca, günlük yaşamın birçok alanını kapsayacak şekilde sürer ve kişide belirgin bir sıkıntı ya da işlevsellik kaybına yol açar.

🧠 DSM-5 Tanı Kriterleri

1. En az 6 ay süreyle, çok sayıda etkinlik ya da konu hakkında aşırı, kontrol edilmesi güç kaygı ve endişe (kuruntu) duyulması
2. Kaygı, bireyin kontrol edemediği şekilde sürer
3. Kaygı ve endişeye aşağıdaki 6 belirtiden en az üçü eşlik eder (çocuklarda yalnızca bir belirti yeterlidir):

1. Huzursuzluk, kolay irkilme
   
   
2. Yorgunluk
   
   
3. Konsantrasyon güçlüğü veya zihin boşalması
   
   
4. İrritabilite
   
   
5. Kas gerginliği
   
   
6. Uyku bozuklukları (uykuya dalma, sürdürme ya da dinlendirici olmama)
   
   

1. Anksiyete belirtileri belirgin sıkıntıya veya işlev kaybına neden olur
2. Belirtiler başka bir bozuklukla daha iyi açıklanamaz (örn. panik bozukluğu, sosyal fobi)
3. Tıbbi hastalıklar ya da madde kullanımı nedeniyle ortaya çıkmamıştır

📈 Klinik Özellikler

• Kaygı genellikle sürekli değişen odaklarda seyreder (sağlık, para, iş, aile vb.)
  
  
• Birey, kaygı düzeyini abartılı bulsa bile, denetleyemez
  
  
• Genellikle fiziksel yakınmalar (kas gerginliği, baş ağrısı, mide problemleri) eşlik eder
  
  
• Duygusal dayanıklılıkta azalma, gerginlik ve tükenmişlik görülür
  
  

📊 Yaygınlık ve Başlangıç

• Yaşam boyu prevalans: %5–6
  
  
• Kadınlarda erkeklere oranla 2 kat daha sık görülür
  
  
• Genellikle erken yetişkinlikte (20’li yaşlar) başlar
  
  
• Kronik, dalgalı bir seyir izler
  
  
• Eş tanılar çok yaygındır (depresyon, diğer anksiyete bozuklukları)
  
  

🔍 Ayırıcı Tanılar

• Panik bozukluğu (ani ataklar daha baskındır)
  
  
• Sosyal anksiyete bozukluğu (belirli sosyal durumlara özgüdür)
  
  
• Obsesif kompulsif bozukluk (tekrarlayıcı düşünceler ve ritüeller)
  
  
• Yaygın bedensel rahatsızlıklar (hipertansiyon, tiroit bozuklukları)
  
  
• Travma sonrası stres bozukluğu (travmatik olay öyküsü vardır)
  
  

🎯 Müdahale ve Tedavi

1. Psikoterapi

• Bilişsel davranışçı terapi (BDT): En güçlü kanıt temeline sahiptir
  
  
  • Bilişsel yeniden yapılandırma
    
    
  • Endişe günlüğü
    
    
  • Gevşeme teknikleri
    
    
  • Problem çözme becerileri
    
    
• Farkındalık temelli yaklaşımlar (MBCT)
  
  
• Bilişsel sapmaların (felaketleştirme, genelleme) çalışılması
  
  

2. Farmakoterapi

• SSRI’lar: Sertralin, escitalopram, paroksetin
  
  
• SNRI’lar: Venlafaksin, duloksetin
  
  
• Buspiron: Özgün bir anksiyolitik, alışkanlık yapmaz
  
  
• Benzodiazepinler: Sadece kısa süreli ve dikkatli kullanımda
  
  

3. Destekleyici Müdahaleler

• Uyku hijyeni
  
  
• Egzersiz ve stres yönetimi
  
  
• Gevşeme egzersizleri (progresif kas gevşetme, nefes çalışmaları)
  
  
• Aile ve çevre desteği artırılmalı
  
  

📚 Kaynakça

• American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.
  
  
• Andrews, G., et al. (2010). “Computer therapy for generalized anxiety disorder: A randomized controlled trial.” British Journal of Psychiatry, 191, 258–263.
  
  
• Hofmann, S. G., & Smits, J. A. (2008). “Cognitive-behavioral therapy for adult anxiety disorders: A meta-analysis.” Journal of Clinical Psychiatry, 69(4), 621–632.
  
  
• APA (2023). Generalized Anxiety Disorder Resources. www.psychiatry.org

Panik Bozukluk

(DSM-5 Tanı Kodu: 300.01)

📌 Tanım

Panik Bozukluk, yineleyici ve beklenmedik şekilde ortaya çıkan panik ataklarla karakterize edilen bir anksiyete bozukluğudur. Panik ataklar, ani ve yoğun bir korku ya da rahatsızlık hissiyle başlar ve genellikle 10 dakika içinde doruk noktasına ulaşır. Atakların ardından birey, başka bir atak geçirme korkusu nedeniyle sürekli kaygı yaşar ve bu da işlevselliğini bozabilir.

🧠 DSM-5 Tanı Kriterleri

1. Beklenmedik panik atakların tekrarlayıcı biçimde ortaya çıkması

Panik atak, aşağıdaki 13 belirtiden en az dördünün aniden başlaması ve 10 dakika içinde doruğa ulaşması ile tanımlanır:

1. Çarpıntı, kalp atımının hızlanması
   
   
2. Terleme
   
   
3. Titreme veya sarsılma
   
   
4. Nefes darlığı veya boğuluyormuş hissi
   
   
5. Göğüs ağrısı veya rahatsızlığı
   
   
6. Mide bulantısı veya karın ağrısı
   
   
7. Baş dönmesi, sersemlik
   
   
8. Üşüme veya sıcak basması
   
   
9. Uyuşma veya karıncalanma
   
   
10. Gerçek dışılık hissi (derealizasyon)
    
    
11. Kendine yabancılaşma (depersonalizasyon)
    
    
12. Kontrolü kaybetme ya da “delirme” korkusu
    
    
13. Ölüm korkusu
    
    

1. Ataklardan en az birinin ardından, 1 ay veya daha uzun süren aşağıdaki durumlardan en az biri gözlenmelidir:

1. Başka ataklar yaşama ya da sonuçlarına dair sürekli endişe
   
   
2. Panik ataklarla ilişkili davranış değişiklikleri (kaçınma, sosyal geri çekilme, kontrol arayışı)
   
   

1. Panik ataklar bir maddenin etkisiyle veya başka bir tıbbi durumla açıklanamaz.
2. Panik ataklar başka bir ruhsal bozukluğa (örn. sosyal fobi, OKB, travma) özgü değildir.

📈 Klinik Özellikler

• Ataklar genellikle ani, tetikleyici olmadan başlar
  
  
• Hastalar sıklıkla acil servise başvurur; kalp krizi, felç korkusu yaygındır
  
  
• Kaçınma davranışı gelişebilir ve bu durum agorafobi ile birleşebilir
  
  
• Uyku panikleri (uykudan panik atakla uyanma) sık görülür
  
  
• Panik atak ≠ panik bozukluk: Panik ataklar başka bozukluklarda da olabilir, ancak bu tanıda ataktan sonra kalıcı kaygı ve davranış değişikliği vardır
  
  

📊 Yaygınlık ve Başlangıç

• Yaşam boyu prevalans: %2–3
  
  
• Kadınlarda erkeklere oranla 2–3 kat daha sık
  
  
• Genellikle geç ergenlik – erken yetişkinlik (20–30 yaş) döneminde başlar
  
  
• Belirtiler zamanla dalgalanma gösterir; bazı bireylerde kronikleşebilir
  
  

🔍 Ayırıcı Tanılar

• Genel tıbbi durumlar (hipertiroidi, kardiyak aritmiler)
  
  
• Madde kaynaklı panik (kafein, amfetamin, yoksunluk sendromları)
  
  
• Sosyal fobi, özgül fobiler
  
  
• Travma sonrası stres bozukluğu
  
  
• Agorafobi (ayrıca değerlendirilmelidir)
  
  
• Hipokondriyazis (sağlık kaygısı)
  
  

🎯 Müdahale ve Tedavi

1. Psikoterapi (İlk basamak yaklaşımı önerilir)

• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):
  
  
  • Panik duyumlarının yeniden çerçevelenmesi
    
    
  • Katastrofik düşüncelerin sorgulanması
    
    
  • Maruz bırakma terapileri (bedensel duyumlara, ortamlara)
    
    
• Gevşeme eğitimi ve solunum teknikleri
  
  

2. Farmakoterapi

• SSRI’lar (ilk tercih): Sertralin, paroksetin, fluoksetin
  
  
• SNRI’lar: Venlafaksin
  
  
• Benzodiazepinler: Kısa süreli kullanıma uygundur (alprazolam, klonazepam)
  
  
• Tedavi genellikle 6–12 ay sürer; relaps riski yüksek olduğunda daha uzun sürebilir
  
  

📚 Kaynakça

• American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.
  
  
• Craske, M. G., & Barlow, D. H. (2008). Panic Disorder and Agoraphobia: The Nature and Treatment of Anxiety and Panic. Guilford Press.
  
  
• Roy-Byrne, P. P., & Stein, M. B. (2008). “Panic disorder.” The New England Journal of Medicine, 358(16), 1695–1702.
  
  
• APA (2023). Panic Disorder. www.psychiatry.org

Agorafobi

(DSM-5 Tanı Kodu: 300.22)

📌 Tanım

Agorafobi, bireyin belirli yerlerde veya durumlarda kaçmanın zor ya da yardım almanın mümkün olmayabileceği korkusuyla kaygı yaşadığı ve bu durumlardan kaçındığı bir anksiyete bozukluğudur. Bu durumlar, genellikle açık alanlar, toplu taşıma araçları, kalabalıklar veya yalnız dışarıda bulunma gibi ortamlardır.

🧠 DSM-5 Tanı Kriterleri

1. Aşağıdaki beş durumdan en az ikisinde belirgin kaygı veya kaçınma davranışı:

1. Toplu taşıma araçları (otobüs, tren, uçak vb.)
   
   
2. Açık alanlar (parklar, köprüler, otoparklar)
   
   
3. Kapalı kamusal alanlar (alışveriş merkezleri, sinemalar)
   
   
4. Sıra bekleme ya da kalabalıkta bulunma
   
   
5. Ev dışında yalnız olma
   
   

1. Birey bu durumlarda kaçmanın zor veya yardım almanın imkânsız olabileceğinden korkar.
2. Bu durumlar neredeyse her zaman kaygı yaratır.
3. Korkulan durumlardan aktif olarak kaçınılır, yoğun kaygıyla katlanılır ya da birinin eşliğinde bulunulur.
4. Korku veya kaçınma orantısızdır ve en az 6 ay süreyle devam eder.
5. Klinik açıdan belirgin sıkıntı veya işlevsellik kaybı vardır.
6. Belirtiler başka bir bozuklukla (sosyal anksiyete, OKB, travma) daha iyi açıklanamaz.

📈 Klinik Özellikler

• Panik atakla ilişkili veya ondan bağımsız gelişebilir
  
  
• Yoğun kaçınma davranışları nedeniyle sosyal izolasyon ve evden çıkmama görülebilir
  
  
• Genellikle panik bozuklukla birlikte tanı alır; ancak DSM-5’te artık ayrı bir tanıdır
  
  
• “Yanında biri olmadıkça dışarı çıkamama” çok yaygın bir şikâyettir
  
  

📊 Yaygınlık ve Başlangıç

• Yaşam boyu prevalans: Yaklaşık %1.7
  
  
• Kadınlarda erkeklerden daha sık
  
  
• Başlangıç yaşı genellikle ergenlik sonu – 30’lu yaşların başı
  
  
• Süreç kronikleşmeye meyillidir ve erken müdahale çok önemlidir
  
  

🔍 Ayırıcı Tanılar

• Panik bozukluğu: Panik atak odakta ise ayrı tanı konur
  
  
• Sosyal fobi: Başkaları tarafından değerlendirilme korkusu baskındır
  
  
• Travma sonrası stres bozukluğu: Travmatik ortamlardan kaçınma vardır
  
  
• Majör depresyon: Genel motivasyon düşüklüğüne bağlı evden çıkamama görülebilir
  
  

🎯 Müdahale ve Tedavi

1. Psikoterapi

• Bilişsel davranışçı terapi (BDT):
  
  
  • Maruz bırakma (exposure) terapisi
    
    
  • Kaçınma davranışlarının çalışılması
    
    
  • Felaketleştirici düşüncelerin yeniden yapılandırılması
    
    
• Sanallaştırılmış maruz bırakma terapileri (VR tabanlı müdahaleler)
  
  

2. Farmakoterapi

• SSRI’lar: Sertralin, paroksetin, fluoksetin
  
  
• SNRI’lar: Venlafaksin
  
  
• Benzodiazepinler: Kısa süreli kullanımlarda (kaygı şiddetliyse)
  
  

3. Destekleyici Müdahaleler

• Aile desteği
  
  
• Anksiyete günlükleri
  
  
• Uygulamalı gevşeme teknikleri
  
  
• Adım adım dışarı çıkma egzersizleri
  
  

📚 Kaynakça

• American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.
  
  
• Craske, M. G., & Barlow, D. H. (2007). Mastery of Your Anxiety and Panic: Therapist Guide. Oxford University Press.
  
  
• Wittchen, H. U., et al. (2010). “Agoraphobia revisited: From DSM-IV to DSM-5.” Depression and Anxiety, 27(2), 113–133.
  
  
• APA (2023). Agoraphobia Resources. www.psychiatry.org
  
  

Sosyal Anksiyete Bozukluğu (Sosyal Fobi)

(DSM-5 Tanı Kodu: 300.23)

📌 Tanım

Sosyal Anksiyete Bozukluğu, bireyin bir veya birden fazla sosyal durumda, özellikle başkaları tarafından değerlendirilme korkusuyla belirgin kaygı yaşadığı ve bu durumlardan kaçındığı, yaygın bir anksiyete bozukluğudur. Bu kaygı, bireyin utanç duyacağı şekilde davranacağı ya da reddedileceği, aşağılanacağı korkusuyla ilişkilidir.

🧠 DSM-5 Tanı Kriterleri

1. Birey, bir veya birden fazla sosyal durumda, başkalarının değerlendirmesine maruz kalabileceği durumlarda belirgin korku ya da kaygı duyar.

Örnekler: Topluluk önünde konuşma, yemek yeme, yeni insanlarla tanışma, otoriteyle konuşma

1. Korku, olumsuz değerlendirilme (küçük düşme, reddedilme, utanç) kaygısıyla ilgilidir.
2. Sosyal durumlar hemen her zaman kaygı yaratır.
3. Bu durumlar kaçınılır ya da yoğun kaygı ile tolere edilir.
4. Korku ve kaçınma orantısızdır.
5. Belirtiler en az 6 aydır sürmektedir.
6. Klinik açıdan belirgin sıkıntı ya da işlevsellik kaybına yol açar.
7. Başka bir ruhsal bozukluk, madde kullanımı ya da tıbbi durumla daha iyi açıklanamaz.

🧩 Alt Tip:

• Performansa özgü sosyal anksiyete: Yalnızca topluluk önünde konuşma gibi belirli durumlarla sınırlıdır.
  
  

📈 Klinik Özellikler

• Korkulan sosyal durumlarda kızarma, titreme, terleme, ses titremesi sık görülür
  
  
• Sosyal ilişkilerde kaçınma, yalnızlaşma eğilimi gelişebilir
  
  
• Başarılı bireylerde bile yüksek sosyal anksiyete görülebilir
  
  
• Çocuklarda okul reddi, sınıf içinde konuşmama, öğretmenle iletişim kurmaktan kaçınma gözlenebilir
  
  
• İçgörü genellikle mevcuttur, ancak işlevsellik ciddi şekilde bozulabilir
  
  

📊 Yaygınlık ve Başlangıç

• Yaşam boyu prevalans: %7–13 (en yaygın anksiyete bozukluklarından biri)
  
  
• Kadınlarda biraz daha sık görülür
  
  
• Başlangıç yaşı çoğunlukla ergenlik dönemi
  
  
• Tedavi edilmezse kronik ve işlev bozucu bir seyir izleyebilir
  
  

🔍 Ayırıcı Tanılar

• Yaygın anksiyete bozukluğu (genelleşmiş kaygılar söz konusudur)
  
  
• Agorafobi (toplum içinde panik yaşama korkusu öne çıkar)
  
  
• Otizm spektrum bozukluğu (sosyal iletişim eksikliği ile ilişkilidir)
  
  
• Şizoid kişilik bozukluğu (ilişki kurma isteği yoktur)
  
  
• Travma sonrası stres bozukluğu (travmaya özgü sosyal çekinmeler)
  
  

🎯 Müdahale ve Tedavi

1. Psikoterapi

• Bilişsel davranışçı terapi (BDT):
  
  
  • Sosyal felaket senaryolarını sorgulama
    
    
  • Maruz bırakma (exposure) teknikleri
    
    
  • Sosyal beceri eğitimi
    
    
  • Dikkat odaklarının değiştirilmesi (iç odaktan dış odağa geçiş)
    
    

2. Farmakoterapi

• SSRI’lar (ilk basamak): Sertralin, paroksetin, escitalopram
  
  
• SNRI’lar: Venlafaksin
  
  
• Beta blokerler (performansa özgü anksiyete için): Propranolol (özellikle topluluk önünde konuşma)
  
  
• Benzodiazepinler: Kısa vadeli, dikkatli kullanımda (yoğun fiziksel belirtilerde)
  
  

3. Destekleyici Müdahaleler

• Grup terapileri
  
  
• Sosyal beceri grupları
  
  
• Duygusal düzenleme çalışmaları
  
  
• Aile ve okul temelli müdahaleler (özellikle ergenlerde)
  
  

📚 Kaynakça

• American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.
  
  
• Heimberg, R. G., & Becker, R. E. (2002). Cognitive-Behavioral Group Therapy for Social Phobia. Guilford Press.
  
  
• Clark, D. M., & Wells, A. (1995). “A cognitive model of social phobia.” In Social Phobia: Diagnosis, Assessment, and Treatment.
  
  
• APA (2023). Social Anxiety Disorder Resources. www.psychiatry.org
  
  

Özgül Fobi

(DSM-5 Tanı Kodu: 300.29)

📌 Tanım

Özgül Fobi, belirli bir nesne ya da duruma karşı (örneğin yükseklik, hayvan, iğne, uçak) yoğun, mantık dışı ve orantısız bir korku ile karakterize edilen bir anksiyete bozukluğudur. Bu korku, bireyin işlevselliğini bozacak düzeyde kaçınma davranışlarına yol açar ve en az 6 ay boyunca devam eder.

🧠 DSM-5 Tanı Kriterleri

1. Belirli bir nesne ya da duruma (örn. uçma, yükseklik, hayvanlar, kan, iğne, kapalı alanlar) karşı belirgin korku veya kaygı.
2. Fobik nesne ya da durum, neredeyse her zaman kaygı tepkisini tetikler.
3. Bu durum aktif olarak kaçınılır ya da yoğun kaygı ile katlanılır.
4. Korku ya da kaygı orantısızdır (kültürel bağlam dikkate alınarak).
5. Korku, kaygı ya da kaçınma davranışı en az 6 aydır devam eder.
6. Belirtiler, klinik açıdan belirgin sıkıntıya ya da toplumsal, mesleki alanlarda işlevselliğin bozulmasına neden olur.
7. Başka bir ruhsal bozuklukla (örneğin PTSD, sosyal fobi, OKB) daha iyi açıklanamaz.

🧩 Alt Tipler (DSM-5’e göre Örnek Fobi Türleri)

1. Hayvan türü (örneğin: köpek, yılan, böcek)
   
   
2. Doğal çevre (örneğin: fırtına, yükseklik, su)
   
   
3. Kan-enjeksiyon-yaralanma türü (örneğin: iğne, kan alma)
   
   
4. Durumsal tür (örneğin: asansör, uçak, tünel, kapalı alan)
   
   
5. Diğer (örneğin: boğulma korkusu, yüksek ses, maskeler)
   
   

📈 Klinik Özellikler

• Fobiye özgü bir uyaran vardır; genellikle sabittir
  
  
• Panik atak benzeri tepkiler görülebilir (özellikle karşılaşmalarda)
  
  
• Kan-iğne fobisinde vazovagal bayılma riski daha yüksektir (diğerlerinden farklı olarak tansiyon düşebilir)
  
  
• Çocuklarda ağlama, donakalma, ebeveyne yapışma gibi tepkiler olabilir
  
  
• Korku nesnesinden kaçınma, zamanla genelleşerek işlev kaybına neden olabilir
  
  

📊 Yaygınlık ve Başlangıç

• Yaşam boyu prevalans: %7–9
  
  
• Kadınlarda erkeklere oranla yaklaşık 2 kat daha sık
  
  
• Genellikle çocuklukta ya da ergenlikte başlar
  
  
• Bazı türleri (örneğin hayvan fobileri) erken yaşta, bazıları (örneğin uçma fobisi) erişkinlikte başlar
  
  

🔍 Ayırıcı Tanılar

• Sosyal anksiyete bozukluğu: Başkaları tarafından değerlendirilme korkusu baskındır
  
  
• Agorafobi: Kaçmanın zor olacağı ortamlarda panik yaşama korkusu
  
  
• Travma sonrası stres bozukluğu: Travmaya özgü uyaranlara tepki
  
  
• Obsesif kompulsif bozukluk: Kaçınılan şey, obsesyonla ilişkilidir
  
  
• Psikotik bozukluklar: Gerçeklikten kopuk inançlarla tetiklenir
  
  

🎯 Müdahale ve Tedavi

1. Psikoterapi (Birincil Tercih)

• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):
  
  
  • Sistematik duyarsızlaştırma (en yaygın)
    
    
  • Maruz bırakma terapisi (exposure): Gerçek veya sanal
    
    
  • Bilişsel yeniden yapılandırma
    
    

2. Farmakoterapi

• Genellikle birincil tedavi değildir, ancak bazı durumlarda destekleyici olarak kullanılır:
  
  
  • Beta blokerler: Özellikle performansa özgü fobilerde (örneğin sahne korkusu)
    
    
  • Benzodiazepinler: Sınırlı, durumsal kullanımlarda (örn. zorunlu uçuş öncesi)
    
    

3. Alternatif Müdahaleler

• Sanal gerçeklik destekli maruz bırakma
  
  
• Nefes ve gevşeme teknikleri
  
  
• Aile eğitimi (çocuklarda)
  
  

📚 Kaynakça

• American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.
  
  
• Antony, M. M., & Barlow, D. H. (2002). Specific Phobias. In: Handbook of Treatment for Anxiety Disorders.
  
  
• Wolitzky-Taylor, K. B., et al. (2008). “Meta-analysis of CBT for specific phobia.” Psychological Bulletin, 134(4), 556–575.
  
  
• APA (2023). Specific Phobia Resources. www.psychiatry.org
  
  

Ayrılma Anksiyetesi Bozukluğu

(DSM-5 Tanı Kodu: 309.21)

📌 Tanım

Ayrılma Anksiyetesi Bozukluğu, bireyin bağlılık figürlerinden (genellikle ebeveyn, partner, bakım veren) ayrılacağı düşüncesi ya da ayrılma durumu karşısında, gelişimsel düzeye göre aşırı ve uygunsuz düzeyde korku, kaygı ve kaçınma tepkileri göstermesiyle tanımlanan bir anksiyete bozukluğudur. DSM-5 ile birlikte bu tanı yalnızca çocuklukla sınırlı olmaktan çıkarılmış, ergenlerde ve yetişkinlerde de tanınabilir hâle getirilmiştir.

🧠 DSM-5 Tanı Kriterleri

1. Bireyde, bağlandığı kişi(ler)den ayrılma konusunda yaş düzeyine uygun olmayan, aşırı ve kalıcı korku ya da kaygıya dair en az 3 belirti:

1. Ayrılma beklentisi veya yaşanmasıyla ilgili aşırı sıkıntı
   
   
2. Bağlılık figürlerinin zarar göreceğine dair aşırı endişe (kaza, hastalık vb.)
   
   
3. Ayrılma sonucu kötü bir olay yaşanacağı korkusu (kaçırılma, hastaneye kaldırılma vb.)
   
   
4. Ayrılmayı önlemek için okula, işe veya başka yerlere gitmeyi reddetme
   
   
5. Evde ya da bağlılık figürüne yakın olmayan yerlerde yalnız kalmayı reddetme
   
   
6. Uyuyamama veya yalnız uyumayı reddetme
   
   
7. Kabuslar (ayrılık temalı)
   
   
8. Ayrılıkla ilgili tekrarlayıcı fiziksel semptomlar (baş ağrısı, mide bulantısı)
   
   

1. Bu korku veya kaçınma davranışları en az 4 hafta çocuk ve ergenlerde, en az 6 ay yetişkinlerde sürmelidir.
2. Klinik açıdan belirgin sıkıntıya veya işlevsellikte bozulmaya neden olur.
3. Başka bir ruhsal bozuklukla daha iyi açıklanamaz (örn. agorafobi, sosyal fobi, travma sonrası stres bozukluğu, otizm spektrum bozukluğu).

📈 Klinik Özellikler

• Çocuklarda genellikle okul reddi, anneden ayrılmakta zorluk, sık mide veya baş ağrısı ile kendini gösterir
  
  
• Ergenlerde arkadaşlardan uzaklaşma, evden çıkmak istememe gözlenebilir
  
  
• Yetişkinlerde partnerinden ayrılamama, bağımlı ilişki kurma, ayrılık sonrası yoğun panik tepkileri görülebilir
  
  
• Genellikle erken çocuklukta başlar, ancak ergenlik ve yetişkinlikte de gelişebilir
  
  

📊 Yaygınlık

• Çocuklarda %4–5
  
  
• Ergenlerde %1.6
  
  
• Yetişkinlerde %1.9–2.5
  
  
• Kadınlarda daha yaygın
  
  
• Ailede anksiyete bozukluğu öyküsü olanlarda daha yüksek risk
  
  

🔍 Ayırıcı Tanılar

• Yaygın anksiyete bozukluğu
  
  
• Sosyal anksiyete bozukluğu
  
  
• Agorafobi
  
  
• Özgül fobiler
  
  
• Depresyon (bağlılık figürüne yapışma, izolasyondan ayrılmalı)
  
  
• Travma sonrası stres bozukluğu (ayrılık sonrası gelişen travmalar)
  
  

🎯 Müdahale ve Tedavi

1. Psikoterapi

• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):
  
  
  • Bağlılıkla ilgili felaket düşüncelerinin sorgulanması
    
    
  • Aşamalı maruz bırakma (bağımsızlık geliştirme)
    
    
  • Gevşeme teknikleri ve kaygı yönetimi
    
    
• Aile terapisi: Özellikle çocuk ve ergenlerde
  
  
• Oyun terapisi: Küçük yaş gruplarında
  
  

2. Farmakoterapi

• Genellikle psikoterapi önceliklidir
  
  
• Şiddetli veya dirençli vakalarda:
  
  
  • SSRI’lar: Sertralin, fluoksetin
    
    
  • Kaygı düzenleyici ilaçlar: Sınırlı ve dikkatli kullanımda
    
    

3. Destekleyici Müdahaleler

• Okul ile işbirliği
  
  
• Aile eğitimi
  
  
• Duygusal farkındalık becerileri
  
  
• Ayrılık provaları, “ayrılık günlüğü” teknikleri
  
  

📚 Kaynakça

• American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.
  
  
• Allen, J. L., & Lavallee, K. L. (2017). “Separation anxiety disorder across the lifespan.” Psychiatry Research, 256, 5–13.
  
  
• Ehrenreich-May, J., & Albano, A. M. (2011). CBT for Childhood Anxiety and Related Disorders. Oxford University Press.
  
  
• APA (2023). Separation Anxiety Disorder Resources. www.psychiatry.org

Seçici Konuşmazlık

(DSM-5 Tanı Kodu: 313.23)

📌 Tanım

Seçici Konuşmazlık, bireyin konuşma becerisi olmasına rağmen, belirli sosyal ortamlarda (örneğin okulda, yabancı kişilerle) sistematik olarak konuşmaması, ancak başka ortamlarda (örneğin evde, ebeveynle) rahatlıkla konuşabilmesi ile karakterize edilen bir anksiyete bozukluğudur. Genellikle çocukluk çağında başlar, ancak uygun müdahale edilmezse işlevselliği ciddi biçimde etkileyebilir.

🧠 DSM-5 Tanı Kriterleri

1. Birey, konuşma beklentisinin olduğu belirli sosyal durumlarda (ör. okul, oyun ortamı) sürekli olarak konuşmaz, ancak diğer ortamlarda konuşma yetisi vardır.
2. Bu bozukluk en az 1 ay süreyle (okula yeni başlayan çocuklardaki ilk ay geçişi bu süreden sayılmaz) devam eder.
3. Konuşmama durumu, o sosyal ortamda beklenen başarıyı veya iletişimi önemli ölçüde bozar.
4. Konuşmamazlık, dilsel yetersizlikten veya dil öğrenimiyle ilgili bir sorundan kaynaklanmaz.
5. Başka bir iletişim bozukluğu, otizm spektrum bozukluğu, şizofreni ya da psikotik bozuklukla daha iyi açıklanamaz.

📈 Klinik Özellikler

• Birey evde veya yakın çevrede rahat konuşurken, okulda veya sosyal ortamlarda tamamen sessiz kalır
  
  
• Yüz ifadesi donuk, göz teması zayıf, jest-mimik kullanımı sınırlı olabilir
  
  
• Sıklıkla sosyal anksiyete bozukluğu ile birlikte görülür
  
  
• Erken yaşta müdahale edilmezse okul başarısı, sosyal beceriler ve benlik saygısı olumsuz etkilenebilir
  
  

📊 Yaygınlık ve Başlangıç

• Prevalans: %0.3–1.0 (nadir ancak göz ardı edilen bir bozukluktur)
  
  
• Genellikle 3–5 yaş arasında başlar
  
  
• Kadınlarda biraz daha yaygın
  
  
• Ailede anksiyete bozukluğu öyküsü olanlarda risk artar
  
  

🔍 Ayırıcı Tanılar

• Sosyal anksiyete bozukluğu (konuşma olmamakla birlikte genel sosyal kaygı daha belirgindir)
  
  
• Otizm spektrum bozukluğu (genel sosyal iletişim sorunları eşlik eder)
  
  
• Gelişimsel dil bozuklukları
  
  
• Travmaya bağlı konuşma bozukluğu
  
  
• Şizoid kişilik özellikleri (ergenlikte ayırıcı tanıda önemlidir)
  
  

🎯 Müdahale ve Tedavi

1. Davranışsal Müdahale (İlk Basamak)

• Aşamalı maruz bırakma (önce sessiz iletişim → fısıltı → sözel iletişim)
  
  
• Modelleme ve takviye (özellikle oyun temelli)
  
  
• Pozitif pekiştirme ile konuşmaya teşvik
  
  
• Selamlama, isim söyleme gibi mikro hedeflerle başlamak
  
  

2. Bilişsel-Davranışçı Terapi (BDT)

• Daha büyük çocuklarda kullanılır
  
  
• Kaygı çalışmaları ve “felaket senaryosu” inançlarının yeniden yapılandırılması
  
  
• Sosyal beceri eğitimi
  
  

3. Aile ve Okul İşbirliği

• Öğretmen bilgilendirme ve sınıf içi planlama
  
  
• Okul personeli ile davranış planı geliştirme
  
  
• Ailelere danışmanlık ve destek
  
  

4. Farmakoterapi

• Genellikle davranışçı terapiye yanıt alınamayan vakalarda
  
  
• SSRI’lar (örn. fluoksetin) bazı dirençli çocuklarda işe yarayabilir
  
  
• Farmakolojik tedavi terapiyle birlikte planlanmalıdır
  
  

📚 Kaynakça

• American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.
  
  
• Bergman, R. L., et al. (2002). “Selective mutism: An update and overview.” Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 41(9), 1029–1038.
  
  
• Shipon-Blum, S. (2012). Understanding Selective Mutism: A Guide for Parents and Professionals.
  
  
• APA (2023). Selective Mutism Resources. www.psychiatry.org