📂 DSM-5’te Kişilik Bozuklukları 3 Kümede Sınıflandırılır:

🟠 Küme A – Tuhaf ya da Eksantrik Davranışlar

• A1. Paranoid Kişilik Bozukluğu
  
  
• A2. Şizoid Kişilik Bozukluğu
  
  
• A3. Şizotipal Kişilik Bozukluğu
  
  

🔵 Küme B – Dramatik, Duygusal ya da Dengesiz Davranışlar

• B1. Antisosyal Kişilik Bozukluğu
  
  
• B2. Borderline (Sınırda) Kişilik Bozukluğu
  
  
• B3. Histrionik Kişilik Bozukluğu
  
  
• B4. Narsistik Kişilik Bozukluğu
  
  

🟢 Küme C – Kaygılı ya da Korkulu Davranışlar

• C1. Kaçıngan Kişilik Bozukluğu
  
  
• C2. Bağımlı Kişilik Bozukluğu
  
  
• C3. Obsesif-Kompulsif Kişilik Bozukluğu

A1. Paranoid Kişilik Bozukluğu (Paranoid Personality Disorder)

ICD-10-CM Kodu: F60.0

🧠 Tanım

Paranoid kişilik bozukluğu, bireyin başkalarına karşı sürekli güvensizlik, kötü niyet atfetme, kuşkuculuk ve saldırganlık beklentisiyle tanımlanan, uzun süreli ve kalıcı bir kişilik örüntüsüdür. Bu bireyler, olayları nötr ya da olumlu şekilde yorumlamak yerine kendilerine yönelik tehdit olarak algılama eğilimindedir.

📋 DSM-5 Tanı Ölçütleri:

Aşağıdakilerden en az dördü erken erişkinlikten itibaren çeşitli bağlamlarda süreklilik gösterir:

1. Yeterli kanıt olmaksızın, başkalarının kendisine zarar vermek, kandırmak ya da sömürmek istediğine dair sürekli kuşku
   
   
2. Dostlarının ya da iş arkadaşlarının güvenilirliğine dair temelsiz şüpheler
   
   
3. Söylediklerinin kötü niyetle kullanılacağına dair korkudan ötürü insanlara güvenmekte isteksizlik
   
   
4. Masum sözlerde veya olaylarda aşağılanma ya da tehdit anlamı çıkarma eğilimi
   
   
5. Sürekli kin tutma (affetmezlik)
   
   
6. Kişiliğine ya da itibarına yönelik saldırılar algıladığında hızla öfkelenme ya da karşılık verme
   
   
7. Eşinin/sürekli partnerinin sadakatinden temelsiz şüpheler
   
   

🔍 Ayırıcı Tanılar:

• Şizotipal kişilik bozukluğu: Garip inançlar, algı bozuklukları ön plandadır
  
  
• Şizofreni (paranoid tip): Sanrılar ve halüsinasyonlar eşlik eder
  
  
• Borderline kişilik bozukluğu: Güvensizlik olabilir, ancak ilişkilerde aşırı iniş çıkışlılık ve boşluk hissi belirgindir
  
  
• Antisosyal kişilik bozukluğu: Kuşkuculuk yerine çıkarcı ve manipülatif davranış ön plandadır
  
  

📊 Klinik Özellikler:

• Genellikle soğuk, mesafeli ve alıngan bireylerdir
  
  
• Sosyal ilişkilerde sorun yaşarlar; çoğu zaman yalnız kalmayı tercih ederler
  
  
• Eleştiriye aşırı hassastırlar
  
  
• Sıklıkla kendilerini dışlanmış, tehdit altında hissederler
  
  
• İçgörüleri düşüktür; davranışlarını haklı bulurlar
  
  

💊 Tedavi ve Müdahale Yöntemleri:

1. Psikoterapi (temel yaklaşımdır):

• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):
  
  
  • Bilişsel çarpıtmaları tanımlamak
    
    
  • Güven ve yanlış atıf çalışmaları
    
    
• Destekleyici psikoterapi: Yavaş ilerlemeli, sabırlı yaklaşım gerekir
  
  
• Grup terapisi önerilmez (güvensizlik nedeniyle zorlayıcı olabilir)
  
  

2. Farmakoterapi (belirti temellidir):

• Anksiyete veya depresyon belirtileri varsa: SSRI’lar (sertralin, fluoksetin)
  
  
• Paranoyak düşünce yoğunluğu varsa: Düşük doz atipik antipsikotikler (risperidon, olanzapin)
  
  
• Ancak ilaçlara karşı güvensizlik sık görülür
  
  

📈 Klinik Seyir:

• Başlangıç genellikle ergenlik ya da erken yetişkinlik
  
  
• İlişkilerde mesafe, iş yerinde çatışmalar ve sosyal izolasyon sıktır
  
  
• Stresli yaşam olaylarında semptomlar yoğunlaşır
  
  
• Uzun vadeli terapi ile güven geliştirilebilir, ancak değişim yavaş ve sınırlı olabilir
  
  

📚 Kaynakça:

1. American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders
   
   
2. Millon, T., Grossman, S., Meagher, S., & Ramnath, R. (2004). Personality Disorders in Modern Life
   
   
3. Beck, A. T., Freeman, A., & Davis, D. D. (2015). Cognitive Therapy of Personality Disorders

A2. Şizoid Kişilik Bozukluğu (Schizoid Personality Disorder)

ICD-10-CM Kodu: F60.1

🧠 Tanım

Şizoid kişilik bozukluğu, bireyin yakın ilişkilere karşı belirgin bir ilgisizlik, duygusal soğukluk ve toplumsal etkileşimlerden uzak durma eğilimiyle karakterize edilen bir kişilik bozukluğudur. Bu kişiler, çoğunlukla yalnızlığı tercih eder, başkalarıyla duygusal yakınlık kurmakta zorlanırlar ve duygusal tepkileri kısıtlıdır.

📋 DSM-5 Tanı Ölçütleri:

Aşağıdaki yedi kriterden en az dördü karşılanmalıdır:

1. Yakın ilişkilere girmeye istekli olmama, hatta aile üyeleriyle bile
   
   
2. Tek başına etkinlikleri tercih etme
   
   
3. Cinsel deneyimlere karşı çok az ilgi duyma veya hiç duymama
   
   
4. Aktivitelerden zevk alma düzeyinin çok düşük olması
   
   
5. Yakın arkadaş ya da sırdaş eksikliği (birinci derece akrabalar dışında)
   
   
6. Eleştiriler ya da övgülere karşı kayıtsızlık
   
   
7. Duygusal soğukluk, kopukluk ya da düzleşmiş duygulanım
   
   

🔍 Ayırıcı Tanılar:

• Şizotipal kişilik bozukluğu: Bilişsel/algısal bozukluklar ve garip inançlar eşlik eder
  
  
• Otizm spektrum bozukluğu: Erken çocuklukta başlar, dil ve sosyal gelişim daha ağır etkilenir
  
  
• Depresyon (çekingen alt tip): Motivasyon eksikliği depresyona bağlıdır; şizoid bireyde kronik ve ego-sintoniktir
  
  
• Paranoid kişilik bozukluğu: Diğerlerine güvenmemekten değil, gerçek ilgisizlikten dolayı ilişki kurmazlar
  
  

📊 Klinik Özellikler:

• Sosyal izolasyon, yalnızlıkla ilgili bir tercih değil, kişilik yapısının bir parçasıdır
  
  
• Genellikle iş yaşamında bireysel görevlerde başarılıdırlar
  
  
• Sıklıkla göz temasından kaçınma, tekdüze konuşma, duygusal mesafe gözlenir
  
  
• İçgörüleri sınırlıdır; değişim isteği genellikle dış kaynaklıdır (aile baskısı, iş sorunları)
  
  

💊 Tedavi ve Müdahale Yöntemleri:

1. Psikoterapi (zorlayıcı olabilir):

• Destekleyici psikoterapi tercih edilir
  
  
• Bilişsel-davranışçı teknikler, sosyal beceri eğitimiyle birleştirilebilir
  
  
• Terapi ilişkisi kurmak güçtür; sabırlı ve yapılandırılmış yaklaşım gerekir
  
  
• Grup terapileri genellikle önerilmez
  
  

2. Farmakoterapi (semptomatik):

• Anhedoni ya da depresif belirtiler varsa SSRI (ör. sertralin) düşünülebilir
  
  
• Şizotipal eğilimler veya düşünce bozuklukları eşlik ediyorsa: düşük doz atipik antipsikotikler
  
  
• İlaç uyumu genellikle düşüktür
  
  

📈 Klinik Seyir:

• Başlangıç genellikle geç ergenlik veya genç erişkinlikte
  
  
• Genellikle sosyal çevre tarafından fark edilir, kişi kendi halinden rahatsız olmayabilir
  
  
• Yaşam boyu stabil kalabilir
  
  
• Yalnızlıkla barışıktırlar, ancak zorlayıcı çevresel talepler psikiyatrik yardım başvurusuna neden olabilir
  
  

📚 Kaynakça:

1. American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders
   
   
2. Millon, T., et al. (2004). Personality Disorders in Modern Life
   
   
3. Livesley, W. J. (2001). Handbook of Personality Disorders: Theory, Research, and Treatment
   
   

A3. Şizotipal Kişilik Bozukluğu (Schizotypal Personality Disorder)

ICD-10-CM Kodu: F21

🧠 Tanım

Şizotipal kişilik bozukluğu, bireyin garip düşünceler, algısal bozukluklar, tuhaf davranışlar ve kişilerarası ilişkilerde belirgin rahatsızlık ile karakterize edilen, şizofreni spektrumunda yer alan ama daha hafif seyreden bir kişilik bozukluğudur. Bu bireyler genellikle gerçek dışı inançlara sahip, şüpheci, sosyal açıdan kopuk ve eksantrik davranışlar sergileyen kişilerdir.

📋 DSM-5 Tanı Ölçütleri:

Aşağıdaki dokuz ölçütten en az beşi sağlanmalıdır:

1. Referans fikirleri (ama sabit sanrılar düzeyinde değil)
   
   
2. Garip inanışlar veya sihirli düşünce sistemleri (örneğin telepatiye inanma)
   
   
3. Olağandışı algısal deneyimler, beden dışı algılar veya illüzyonlar
   
   
4. Garip konuşma (belirsiz, dolambaçlı, aşırı soyut)
   
   
5. Şüphecilik ya da paranoya
   
   
6. Uygunsuz ya da kısıtlı duygulanım
   
   
7. Tuhaf, eksantrik ya da sıra dışı davranışlar ve görünüm
   
   
8. Yakın arkadaş eksikliği (birinci derece akrabalar dışında)
   
   
9. Sosyal anksiyete, tanıdık kişilerle bile azalmayan bir biçimde
   
   

🔍 Ayırıcı Tanılar:

• Şizoid kişilik bozukluğu: Sosyal kopukluk vardır ama garip düşünce veya davranış yoktur
  
  
• Paranoid kişilik bozukluğu: Şüphecilik ön plandadır ancak bilişsel/algısal bozukluklar bulunmaz
  
  
• Şizofreni: Şizotipal bozuklukta psikotik belirtiler süreklilik göstermez ve daha hafiftir
  
  
• Otizm spektrum bozukluğu: Sosyal iletişim sorunları benzerlik gösterse de algısal çarpıtmalar ayırt edicidir
  
  

📊 Klinik Özellikler:

• Bu bireyler çoğunlukla yalnız, garip, içe kapanık ve sosyal açıdan beceriksiz olarak görülür
  
  
• Batıl inançlar, altıncı his, büyüsel düşünme yaygındır
  
  
• Sosyal ortamlarda yoğun anksiyete ve uyumsuzluk yaşanır
  
  
• Konuşmaları anlamlı ama soyut ve dolaylıdır
  
  
• Bazen geçici psikotik epizotlar yaşanabilir (ağır stres altında)
  
  

💊 Tedavi ve Müdahale Yöntemleri:

1. Psikoterapi:

• Destekleyici ve yapılandırılmış bireysel terapi tercih edilir
  
  
• Bilişsel yeniden yapılandırma, sihirli inançlar ve paranoid düşünceler için kullanılabilir
  
  
• Sosyal beceri eğitimi önemlidir
  
  
• Grup terapisi zorlayıcı olabilir, güven gerektirir
  
  

2. Farmakoterapi:

• Düşük doz antipsikotikler: Garip düşünce ve algı bozukluklarında (ör. risperidon, olanzapin)
  
  
• SSRI’lar: Eşlik eden sosyal anksiyete ve depresyon belirtilerinde
  
  
• İlaçlara karşı içgörü sınırlı olabilir, sabırlı yaklaşım gerekir
  
  

📈 Klinik Seyir:

• Genellikle ergenlikte başlar, yaşam boyu devam eder
  
  
• İşlevsellik düşüktür, bireyler genellikle akademik veya sosyal alanlarda başarısız olabilir
  
  
• Şizofreniye dönüşüm riski vardır (%10–25 oranında)
  
  
• Erken müdahale ve destekleyici çevre faktörleri prognozu olumlu etkiler
  
  

📚 Kaynakça:

1. American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders
   
   
2. Siever, L. J., & Davis, K. L. (2004). The pathophysiology of schizophrenia disorders. Journal of Clinical Psychiatry
   
   
3. Millon, T., & Grossman, S. (2004). Personality Disorders in Modern Life
   
   

B1. Antisosyal Kişilik Bozukluğu (Antisocial Personality Disorder)

ICD-10-CM Kodu: F60.2

🧠 Tanım

Antisosyal kişilik bozukluğu, bireyin başkalarının haklarını sürekli olarak hiçe saydığı, toplumsal kurallara uymadığı, empati eksikliği, aldatma, manipülasyon, dürtüsellik ve pişmanlık duymama gibi özelliklerle belirginleşen, yaygın ve kalıcı bir kişilik örüntüsüdür. Bu bozukluk, genellikle çocuklukta davranım bozukluğu olarak başlar ve 18 yaşından sonra devam eder.

📋 DSM-5 Tanı Ölçütleri:

A. 15 yaşından itibaren aşağıdaki davranışlardan en az üçü sürekli olarak gözlenmelidir:

1. Yasalara uygun davranışları sürdürmede başarısızlık → tutuklanabilir davranışlar
   
   
2. Başkalarını aldatma, yalan söyleme, takma ad kullanma, dolandırma
   
   
3. Dürtüsellik veya gelecek planlarının olmaması
   
   
4. Agresiflik ve saldırganlık → fiziksel kavgalar, saldırılar
   
   
5. Dikkatsizce başkalarının güvenliğini umursamama
   
   
6. Sürekli sorumsuzluk → işte devamlılık sağlayamama, mali yükümlülükleri yerine getirmeme
   
   
7. Pişmanlık duymama → başkalarına zarar verdikten sonra kayıtsızlık ya da bahanecilik
   
   

B. Birey en az 18 yaşındadır

C. 15 yaşından önce davranım bozukluğu (Conduct Disorder) belirtileri vardır

D. Antisosyal davranışlar yalnızca şizofreni veya bipolar bozukluk sırasında ortaya çıkmamıştır

🔍 Ayırıcı Tanılar:

• Borderline kişilik bozukluğu: İlişki ve duygu dengesizliği baskındır
  
  
• Narsistik kişilik bozukluğu: Empati eksikliği vardır, ancak daha çok onaylanma arayışıyla davranırlar
  
  
• Madde kullanım bozuklukları: Sıklıkla eşlik eder, ancak tek başına açıklayıcı değildir
  
  
• Şizofreni: Davranış bozuklukları psikotik dönemlerle sınırlıdır
  
  

📊 Klinik Özellikler:

• Genellikle erkeklerde daha sık görülür
  
  
• Erken yaşta hayvanlara zarar verme, yalan söyleme, hırsızlık gibi davranışlarla başlar
  
  
• Sıklıkla madde bağımlılığı, suç işleme ve tutuklanma öyküsü vardır
  
  
• İlişkiler yüzeyseldir, genellikle çıkar temellidir
  
  
• Pişmanlık ve empati eksikliği, davranışlarının sürdürülebilir olmasına neden olur
  
  

💊 Tedavi ve Müdahale Yöntemleri:

1. Psikoterapi (sınırlı etkilidir):

• Motivasyonel görüşme teknikleri
  
  
• Bilişsel-davranışçı yaklaşımlar, dürtü kontrolü ve sorumluluk alma üzerine
  
  
• Cezaevlerinde uygulanan yapılandırılmış programlar
  
  
• Tedaviye direnç yüksektir; mahkeme yönlendirmesi ile sık başvurulur
  
  

2. Farmakoterapi (eşlik eden durumlara yönelik):

• SSRI’lar: İmpulsivite ve saldırganlık için
  
  
• Antipsikotikler: Şiddetli ajitasyon veya paranoid eğilimlerde
  
  
• Duygudurum düzenleyiciler: (örn. valproat) ciddi dürtüsel davranışlarda destekleyici olabilir
  
  

📈 Klinik Seyir:

• Başlangıç çocuklukta; davranım bozukluğu (Conduct Disorder) ile
  
  
• Yetişkinlikte suç işleme ve sosyal uyumsuzluk sürer
  
  
• Yaş ilerledikçe şiddet azalabilir, ancak duygusal soğukluk ve empati eksikliği genellikle kalıcıdır
  
  
• İyileşme olasılığı düşüktür, ancak bazı bireylerde toplumsal baskılarla uyumlu davranışlar gelişebilir
  
  

📚 Kaynakça:

1. American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders
   
   
2. Hare, R. D. (1999). Without Conscience: The Disturbing World of the Psychopaths Among Us
   
   
3. Millon, T., & Davis, R. (1996). Disorders of Personality: DSM-IV and Beyond
   
   

B2. Borderline (Sınırda) Kişilik Bozukluğu

ICD-10-CM Kodu: F60.3

🧠 Tanım

Borderline kişilik bozukluğu (BPD), bireyin duygusal dalgalanmalar, kişilerarası ilişkilerde yoğun dengesizlik, benlik algısında bozulma, dürtüsellik ve sık görülen kendine zarar verici davranışlarla karakterize edilen, karmaşık ve ciddi bir kişilik bozukluğudur. Kişi genellikle yoğun terk edilme korkuları, boşluk hissi ve öz kimlik karmaşası yaşar.

📋 DSM-5 Tanı Ölçütleri:

Aşağıdaki dokuz belirtiden en az beşi karşılanmalıdır:

1. Gerçek ya da hayali terk edilmekten aşırı kaçınma çabası
   
   
2. İlişkilerde uç noktalarda idealize etme ve değersizleştirme arasında gidip gelme
   
   
3. Belirgin ve sürekli benlik algısı bozukluğu
   
   
4. En az iki alanda (örn. harcama, cinsellik, madde kullanımı) zarar verici dürtüsellik
   
   
5. Yineleyen intihar davranışları, kendine zarar verme
   
   
6. Duygudurumda belirgin dengesizlik (saatler–günler süren yoğun anksiyete, öfke, depresyon)
   
   
7. Sürekli boşluk hissi
   
   
8. Uygunsuz, yoğun öfke ve öfkeyi kontrol etmede güçlük
   
   
9. Geçici, stresle ilişkili paranoid düşünceler ya da disosiyatif belirtiler
   
   

🔍 Ayırıcı Tanılar:

• Bipolar bozukluk: Duygusal değişkenlik epizodiktir; BPD’de hızlı ve tetiklenebilir değişimler vardır
  
  
• Şizotipal kişilik bozukluğu: Algısal bozukluklar ön plandadır
  
  
• Histrionik kişilik bozukluğu: İlgi odağı olma isteği baskındır, öz kimlik bozulması daha az
  
  
• Kompleks travma sonrası stres bozukluğu (C-PTSD): Travmatik kökenlidir; BPD’de yapısal kişilik örüntüsü yerleşmiştir
  
  

📊 Klinik Özellikler:

• Duygular genellikle çok yoğundur ve hızla değişir
  
  
• İlişkiler yoğun ama istikrarsızdır
  
  
• Kişi aynı gün içinde idealize ettiği birini değersizleştirebilir
  
  
• Boşluk hissi ve anlam kaybı yaygındır
  
  
• İntihar girişimleri ve kendine zarar verme davranışları yüksektir
  
  
• Sıklıkla çocukluk çağı istismarı ve bağlanma travması öyküsü vardır
  
  

💊 Tedavi ve Müdahale Yöntemleri:

1. Psikoterapi (birincil yaklaşım):

• Diyalektik Davranış Terapisi (DBT): Kanıta dayalı, duygusal regülasyon ve dürtü kontrolü odaklı
  
  
• Şema Terapi: Erken dönem travmatik kalıpların değiştirilmesi
  
  
• Aktarım Odaklı Terapi (TFP): Derinlikli psikanalitik yaklaşım
  
  
• Mentalizasyon Temelli Terapi (MBT): Öz-farkındalık ve ilişki kurma becerileri geliştirme
  
  

2. Farmakoterapi (semptomatik destek):

• SSRI’lar: Duygudurum dalgalanmaları, depresif belirtiler
  
  
• Duygudurum düzenleyiciler (örn. lamotrijin, valproat): İmpulsivite ve öfke için
  
  
• Antipsikotikler (düşük doz): Dissosiyasyon ve öfke kontrolünde
  
  

📈 Klinik Seyir:

• Başlangıç genellikle ergenlik sonu veya erken erişkinlikte
  
  
• 30’lu yaşlardan sonra belirtiler genellikle azalır
  
  
• Erken müdahale ile uzun vadeli işlevsellik artabilir
  
  
• Tedaviye en açık kişilik bozukluklarından biridir, ancak terapötik ilişki güven temelli ve uzun soluklu olmalıdır
  
  

📚 Kaynakça:

1. American Psychiatric Association. (2013). DSM-5
   
   
2. Linehan, M. M. (1993). Cognitive-Behavioral Treatment of Borderline Personality Disorder
   
   
3. Bateman, A., & Fonagy, P. (2010). Mentalization-Based Treatment for Personality Disorders
   
   

B3. Histrionik Kişilik Bozukluğu (Histrionic Personality Disorder)

ICD-10-CM Kodu: F60.4

🧠 Tanım

Histrionik kişilik bozukluğu, bireyin aşırı duygusallık ve dikkat çekme ihtiyacıyla tanımlanan, kişilerarası ilişkilerde dramatik, yüzeysel, baştan çıkarıcı ve değişken davranışlarla kendini gösteren, kronik bir kişilik örüntüsüdür. Kişi, sosyal ortamlarda ilgi odağı olmadığında rahatsızlık duyar ve sürekli onay arayışı içerisindedir.

📋 DSM-5 Tanı Ölçütleri:

Aşağıdaki sekiz ölçütten en az beşi karşılanmalıdır:

1. İlgi odağı olmadığı zaman kendini rahatsız hisseder
   
   
2. Başkalarıyla ilişkilerde uygunsuz cinsel baştan çıkarıcılık veya provoke edici davranışlar sergiler
   
   
3. Hızlı değişen ve yüzeysel duygulanım gösterir
   
   
4. Dikkat çekmek için sürekli fiziksel görünümünü kullanır
   
   
5. Konuşması izlenimsel ve detaydan yoksundur
   
   
6. Gösterişli, teatral ve abartılı duygusal ifadeler kullanır
   
   
7. Başkalarından kolay etkilenir (saflık, telkin edilebilirlik)
   
   
8. İlişkileri olduğundan daha samimi ya da derin görür
   
   

🔍 Ayırıcı Tanılar:

• Borderline kişilik bozukluğu: Duygular daha derin ve inişli çıkışlıdır; intihar davranışları daha yaygındır
  
  
• Narsistik kişilik bozukluğu: Dikkat isteme benzerlik gösterir ancak öz değer ve üstünlük hissi daha baskındır
  
  
• Bağımlı kişilik bozukluğu: İlgi ihtiyacı vardır ama daha pasiftir ve dramatik değildir
  
  
• Bipolar bozukluk: Mani sırasında benzer davranışlar olabilir ancak geçicidir
  
  

📊 Klinik Özellikler:

• Duygular hızlı değişir, yüzeysel ve gösterişlidir
  
  
• Tiyatrallik, abartı, dramatik sunum belirgindir
  
  
• Eleştiriye karşı aşırı duyarlılık olabilir
  
  
• Sürekli olarak ilgi çekmek ister, bu ilgi genellikle kısa sürede sönümlenir
  
  
• Gerçek samimiyetten çok etki yaratma arayışı vardır
  
  
• Cinselliği araçsallaştırma, sosyal ortamlarda uygunsuz davranışlar sergileme görülebilir
  
  

💊 Tedavi ve Müdahale Yöntemleri:

1. Psikoterapi (temel tedavi):

• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):
  
  
  • Duyguların tanımlanması
    
    
  • Dikkat çekme ihtiyacının altında yatan düşüncelerle çalışma
    
    
• Psikodinamik Terapi:
  
  
  • Onay arayışının kökenine odaklanma
    
    
  • Gerçek benlik ile gösterilen benlik arasındaki çatışma
    
    
• Terapide yüzeysellik ve idealizasyon eğilimleri dikkatle ele alınmalıdır
  
  

2. Farmakoterapi (eşlik eden durumlara yönelik):

• Anksiyete bozukluğu ya da depresyon eşlik ediyorsa: SSRI’lar (ör. sertralin, escitalopram)
  
  
• Dürtüsellik varsa: Duygudurum dengeleyiciler (örn. topiramat)
  
  

📈 Klinik Seyir:

• Başlangıç genellikle ergenlik ya da erken erişkinlik
  
  
• Sosyal işlevsellik dalgalıdır; ilişkiler kısa ömürlü olabilir
  
  
• Yaş ilerledikçe belirtiler hafifleyebilir, özellikle terapi gören bireylerde
  
  
• Kronik yalnızlık, değersizlik hissi ve geçici sosyal başarılar sık görülür
  
  

📚 Kaynakça:

1. American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders
   
   
2. Millon, T. (1996). Disorders of Personality: DSM-IV and Beyond
   
   
3. Beck, A. T., Freeman, A., & Davis, D. D. (2015). Cognitive Therapy of Personality Disorders
   
   

B4. Narsistik Kişilik Bozukluğu (Narcissistic Personality Disorder)

ICD-10-CM Kodu: F60.81

🧠 Tanım

Narsistik kişilik bozukluğu, bireyin abartılı bir üstünlük duygusu, hayranlık beklentisi, empati eksikliği ve başkalarını küçümseyici tutumlarıyla tanımlanan, kalıcı ve yaygın bir kişilik örüntüsüdür. Bu bireyler genellikle özel olduklarına inanır, eleştiriye karşı aşırı hassastır, ve başkalarının ihtiyaçlarını görmezden gelirler.

📋 DSM-5 Tanı Ölçütleri:

Aşağıdaki dokuz ölçütten en az beşi karşılanmalıdır:

1. Kendi önemini abartma (başarılarını ve yeteneklerini abartma, yeterince tanınmadığına inanma)
   
   
2. Sınırsız başarı, güç, zeka, güzellik ya da kusursuz sevgi fantezileriyle meşgul olma
   
   
3. Kendini özel ve eşi bulunmaz biri olarak görme ve yalnızca benzer şekilde özel kişilerce anlaşılabileceğine inanma
   
   
4. Aşırı hayranlık bekleme
   
   
5. Hak sahibi olma duygusu (özel muamele görme beklentisi)
   
   
6. Kendi çıkarı için başkalarını sömürme (manipülasyon)
   
   
7. Empati eksikliği
   
   
8. Başkalarını kıskanma veya başkalarının onu kıskandığına inanma
   
   
9. Kibirli, ukala davranışlar veya tutumlar
   
   

🔍 Ayırıcı Tanılar:

• Antisosyal kişilik bozukluğu: Empati eksikliği ortak olabilir; narsistik birey daha çok hayranlık ve onay arar
  
  
• Borderline kişilik bozukluğu: Değersizlik hissi ve terk edilme korkusu baskındır
  
  
• Histrionik kişilik bozukluğu: Dikkat çekme isteği ortak olabilir ancak narsistik birey kendini diğerlerinden üstün görür
  
  
• Bipolar bozukluk (mani): Büyüklenmecilik geçici ve epizodiktir; NPD’de kalıcı bir örüntüdür
  
  

📊 Klinik Özellikler:

• Aşırı özsaygı ile kırılganlık iç içedir: eleştiride aşırı kırılganlık, yoğun öfke veya çöküş olabilir
  
  
• Yüzeysel ilişkiler, çıkar temelli ve geçicidir
  
  
• Empati eksikliği, ilişkilerde derinlik kurulamamasına neden olur
  
  
• Başarı odaklıdır, ancak başarısızlıkla başa çıkamaz
  
  
• Aşağı görülmeye, reddedilmeye veya eleştiriye karşı aşırı duyarlıdır
  
  

💊 Tedavi ve Müdahale Yöntemleri:

1. Psikoterapi (zor ama etkilidir):

• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):
  
  
  • Bilişsel çarpıtmaları ve haklılık duygusunu sorgulama
    
    
  • Öz saygı düzenlemeleri
    
    
• Şema Terapi:
  
  
  • “Yüksek standartlar”, “kusursuzluk” ve “özel olma” gibi şemalarla çalışma
    
    
• Terapide empati kurmak, gerçek benlik ile yüzleşmek, zor ama temeldir
  
  

2. Farmakoterapi (eşlik eden belirtiler için):

• Antidepresanlar: Depresyon veya çökkünlük dönemleri için
  
  
• Duygudurum düzenleyiciler: Dürtüsellik ve öfke kontrolünde
  
  
• Anksiyolitikler: Sosyal reddedilme korkusu eşlik ediyorsa
  
  

📈 Klinik Seyir:

• Başlangıç genellikle ergenlik sonu ya da erken erişkinlikte
  
  
• Başarıya odaklı alanlarda (iş, sanat) işlevsellik korunabilir
  
  
• İkili ilişkilerde sürekli problem yaşanır
  
  
• Geribildirimle baş etme becerisi gelişirse terapiye iyi yanıt alınabilir
  
  
• Değişim genellikle yaşam krizi sonrası başvurularla mümkündür
  
  

📚 Kaynakça:

1. American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders
   
   
2. Millon, T. (1996). Disorders of Personality: DSM-IV and Beyond
   
   
3. Ronningstam, E. (2005). Identifying and Understanding the Narcissistic Personality
   
   

C1. Kaçıngan Kişilik Bozukluğu (Avoidant Personality Disorder)

ICD-10-CM Kodu: F60.6

🧠 Tanım

Kaçıngan kişilik bozukluğu, bireyin reddedilme korkusu, aşağılanma beklentisi ve eleştiriye aşırı duyarlılığı nedeniyle toplumsal etkileşimlerden kaçındığı, yetersizlik hissi ve sosyal beceri eksikliği ile şekillenen kalıcı ve yaygın bir kişilik örüntüsüdür. Kişi, yakın ilişki arzusu taşısa da, başkalarının eleştirisinden o denli çekinir ki, sosyal temaslardan uzak durmayı tercih eder.

📋 DSM-5 Tanı Ölçütleri:

Aşağıdaki yedi ölçütten en az dördü sağlanmalıdır:

1. Eleştirilme, reddedilme ya da aşağılanma korkusu nedeniyle işle ilgili ya da kişilerarası ilişkilerde kaçınma
   
   
2. Sevilip kabul göreceğinden emin olmadıkça insanlarla ilişkiye girmek istememe
   
   
3. Küçük düşürülmekten korktuğu için yakın ilişkilerde mesafeli olma
   
   
4. Kendini sosyal yönden yetersiz, ilgi çekici olmayan veya aşağı gören inançlar
   
   
5. Yeni insanlarla ilişkiye girmede utangaçlık ve çekingenlik
   
   
6. Sosyal ortamlarda kendini beceriksiz ve yetersiz görme
   
   
7. Riskli etkinliklerden ve kişisel utanca yol açabilecek durumlardan kaçınma
   
   

🔍 Ayırıcı Tanılar:

• Sosyal anksiyete bozukluğu (sosyal fobi): Belirli sosyal durumlara özgüdür; kaçıngan kişilikte daha yaygın ve kişilik örüntüsüdür
  
  
• Bağımlı kişilik bozukluğu: Sosyal çekingenlik yoktur, aksine ilişkiyi kaybetmemek için fazlaca uyum gösterir
  
  
• Şizoid kişilik bozukluğu: Sosyal ilgisizlik vardır; kaçınganlarda ilgi isteği vardır fakat korkular baskındır
  
  
• Depresyon: Geçici sosyal geri çekilme olabilir; kaçınganlıkta süreklilik ve yapı özelliği taşır
  
  

📊 Klinik Özellikler:

• Çekingenlik, özgüvensizlik ve hassasiyet temel özelliklerdir
  
  
• Sosyal ilişkilerde yoğun anksiyete ve kendilik değeri düşüklüğü görülür
  
  
• İçe dönüklük, hayatın pek çok alanına yayılmıştır
  
  
• Eleştiriye karşı aşırı duyarlıdırlar
  
  
• Yalnızlıkla baş etmekte zorlanırlar ancak yakınlık kurmaya dair yoğun korkuları vardır
  
  

💊 Tedavi ve Müdahale Yöntemleri:

1. Psikoterapi (temel tedavi yöntemidir):

• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):
  
  
  • Otomatik olumsuz düşünceler ve öz eleştirel inançlar üzerinde çalışılır
    
    
  • Maruz bırakma (exposure) ve beceri geliştirme çalışmaları yapılır
    
    
• Şema Terapi:
  
  
  • Kusurluluk, sosyal izolasyon ve reddedilme şemaları hedeflenir
    
    
• Grup terapileri: İyi yapılandırıldığında sosyal beceri gelişimi sağlar
  
  

2. Farmakoterapi (eşlik eden durumlara göre):

• SSRI’lar (ör. sertralin, paroksetin): Sosyal anksiyete ve depresif belirtiler için
  
  
• Anksiyolitikler (kısa süreli): Aşırı gerginlikte
  
  
• Duygudurum dengeleyiciler: Nadiren, eşlik eden duygusal dengesizlik varsa
  
  

📈 Klinik Seyir:

• Başlangıç genellikle ergenlik ya da erken erişkinlik döneminde
  
  
• Uzun süreli seyir gösterir; iş ve ilişki alanlarında işlev kaybı olabilir
  
  
• Erken müdahale ve uzun soluklu psikoterapi ile işlevsellik artabilir
  
  
• Terapötik güven kurulduğunda, tedaviye yüksek yanıt alınabilir
  
  

📚 Kaynakça:

1. American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders
   
   
2. Millon, T., & Davis, R. (1996). Disorders of Personality: DSM-IV and Beyond
   
   
3. Alden, L. E., & Taylor, C. T. (2004). Interpersonal processes in avoidant personality disorder. Behavior Research and Therapy
   
   

C2. Bağımlı Kişilik Bozukluğu (Dependent Personality Disorder)

ICD-10-CM Kodu: F60.7

🧠 Tanım

Bağımlı kişilik bozukluğu, bireyin başkalarının desteğine aşırı ihtiyaç duyması, karar alma güçlüğü, ayrılma korkusu, tek başına kalamama ve kendine yeterli olmadığını düşünme ile karakterize edilen, yaygın ve kalıcı bir kişilik örüntüsüdür. Bu bireyler, onay almak ve destek görmek için kendi ihtiyaçlarını ikinci plana atabilir, hatta zarar verici ilişkileri sürdürmekte ısrar edebilirler.

📋 DSM-5 Tanı Ölçütleri:

Aşağıdaki sekiz ölçütten en az beşi sağlanmalıdır:

1. Günlük kararları almak için başkalarının aşırı ölçüde tavsiyesine ve onayına ihtiyaç duyma
   
   
2. Sorumluluk almakta isteksizlik (yetersiz olduğuna dair inanç)
   
   
3. Başkalarının desteğini kaybetmemek için kendine aykırı davranışlarda bulunma
   
   
4. Yeni şeylere tek başına başlamada güçlük (özgüven eksikliği nedeniyle)
   
   
5. Destekleyici kişiler olmadığında tek başına kalamama, yoğun rahatsızlık duyma
   
   
6. Yakın bir ilişki sona erdiğinde hemen yeni bir ilişki arama
   
   
7. Gerçek dışı biçimde, yalnız kalamayacağına dair korkular
   
   
8. Başkalarına karşı kör bir teslimiyet ve aşırı uyum
   
   

🔍 Ayırıcı Tanılar:

• Kaçıngan kişilik bozukluğu: Sosyal ilişkilere girmekten çekinir, ancak bağımlı birey ilişkide kalmak için her şeyi yapar
  
  
• Borderline kişilik bozukluğu: Terk edilme korkusu benzerdir, ama duygulanım daha değişkendir
  
  
• Histrionik kişilik bozukluğu: İlgi çekme arzusu ön plandadır, bağımlılık değildir
  
  
• Majör depresif bozukluk: Özbakım ve karar alma güçlüğü depresyona bağlı geçici olabilir
  
  

📊 Klinik Özellikler:

• Pasif, uysal, kendinden çok başkalarını önemseyen bireylerdir
  
  
• Karar almada aşırı güçlük çekerler; sürekli danışma ihtiyacı duyarlar
  
  
• Özsaygı düşüktür, başarısızlık korkusu yoğundur
  
  
• Zarar verici ilişkileri bile sürdürmekte ısrarcı olabilirler
  
  
• Terk edilme ya da yalnız kalma korkusu, tüm ilişkilerini yönlendirir
  
  

💊 Tedavi ve Müdahale Yöntemleri:

1. Psikoterapi (birincil tedavi):

• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):
  
  
  • Aşırı uyum, kendilik algısı, “yetersizlik” şemaları üzerinde çalışılır
    
    
  • Karar verme ve özgüven geliştirme egzersizleri yapılır
    
    
• Şema Terapi:
  
  
  • “Bağımlılık”, “cezalandırılma korkusu”, “abartılı yardım ihtiyacı” gibi şemalar hedeflenir
    
    
• Grup terapisi: Sosyal beceri kazanımı için faydalıdır
  
  

2. Farmakoterapi (eşlik eden durumlara göre):

• SSRI’lar: Eşlik eden depresyon, anksiyete bozukluğu için
  
  
• Anksiyolitikler: Aşırı ayrılma kaygısı durumunda, kısa süreli kullanım
  
  

📈 Klinik Seyir:

• Genellikle erken erişkinlikte başlar, kadınlarda daha sık bildirilmiştir
  
  
• İlişkiler genellikle tek taraflı fedakârlık ve teslimiyet barındırır
  
  
• Ayrılık, boşanma ya da iş kaybı gibi olaylar panik ve depresyonla sonuçlanabilir
  
  
• Terapiyle birlikte karar alma becerileri gelişebilir, ancak içgörü geliştirme süreci uzun olabilir
  
  

📚 Kaynakça:

1. American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders
   
   
2. Millon, T. (1996). Disorders of Personality: DSM-IV and Beyond
   
   
3. Beck, A. T., Freeman, A., & Davis, D. D. (2015). Cognitive Therapy of Personality Disorders
   
   

C3. Obsesif-Kompulsif Kişilik Bozukluğu (Obsessive-Compulsive Personality Disorder – OCPD)

ICD-10-CM Kodu: F60.5

🧠 Tanım

Obsesif-Kompulsif Kişilik Bozukluğu (OKKB), bireyin mükemmeliyetçilik, aşırı düzenlilik, katılık, denetleme ihtiyacı ve esneklik yoksunluğu ile tanımlanan, yaygın ve kalıcı bir kişilik örüntüsüdür. Bu bireyler kurallara, düzenlemelere ve kontrol etmeye aşırı bağlıdır; bu da hem kendilerine hem çevrelerine sıkıntı verebilir.

Not: Bu bozukluk, Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB) ile aynı değildir. OKKB, bir kişilik örüntüsüdür; OKB ise bir anksiyete bozukluğudur.

📋 DSM-5 Tanı Ölçütleri:

Aşağıdaki sekiz ölçütten en az dördü karşılanmalıdır:

1. Detaylara, kurallara, listelere, düzene ve programlara aşırı odaklanma – içeriği ya da amacı kaybetme pahasına
   
   
2. Mükemmeliyetçilik, görevlerin tamamlanmasını engelleyecek düzeyde olabilir
   
   
3. Boş zaman aktiviteleri ya da arkadaşlıklar yerine iş ve üretkenliğe aşırı bağlılık
   
   
4. Ahlaki, etik ya da değer konularında esneksizlik (kültürel veya dini yapı dışında)
   
   
5. Eşyaları değersizleşmiş olsa bile elden çıkaramama
   
   
6. Başkalarına iş devretmeme veya sadece “kendi yöntemiyle” yapılmasını isteme
   
   
7. Parayı biriktirme, gelecekte olası felaketlere karşı aşırı tedbir alma
   
   
8. Katı, inatçı ve esneklikten uzak kişilik örüntüsü
   
   

🔍 Ayırıcı Tanılar:

• Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB): Zorlantılar ve obsesyonlar egodistoniktir; OKKB’de birey düzen ve kontrol ihtiyacını benimsemiştir (egosintonik)
  
  
• Şizoid kişilik bozukluğu: İçe dönüklük vardır ama düzen, mükemmeliyetçilik gibi özellikler görülmez
  
  
• Narsistik kişilik bozukluğu: Mükemmeliyetçilik benzerlik gösterir ancak OKKB’de daha çok kurallara bağlılık ön plandadır
  
  
• Anankastik kişilik yapısı: Klinik eşiğin altında olan versiyonudur
  
  

📊 Klinik Özellikler:

• Sıklıkla “katı”, “kuralcı”, “mükemmeliyetçi” ve “kontrolcü” bireyler olarak tanımlanırlar
  
  
• Sosyal ilişkilerde esnek olmamaları nedeniyle çatışmalar yaşanabilir
  
  
• İş yerinde başarılı olabilirler ancak takım çalışmasında zorlanırlar
  
  
• Rahatlama, oyun, eğlence gibi etkinlikleri boş ve gereksiz görürler
  
  
• Eleştiriye tahammülsüz ve başkalarının yöntemlerine kapalıdırlar
  
  

💊 Tedavi ve Müdahale Yöntemleri:

1. Psikoterapi (birincil tercih):

• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):
  
  
  • Mükemmeliyetçi ve katı düşünce kalıplarıyla çalışma
    
    
  • Kontrol etme ihtiyacının altında yatan inançları sorgulama
    
    
• Şema Terapi:
  
  
  • “Yüksek standartlar”, “cezalandırılma”, “duygulara mesafe” gibi şemalarla çalışma
    
    
• Terapide “duyguya izin verme”, “esneklik geliştirme” ve “boş zaman becerisi kazanımı” hedeflenir
  
  

2. Farmakoterapi (eşlik eden belirtiler için):

• SSRI’lar (örn. fluoksetin, sertralin): Anksiyete, katılık ve irritabiliteye iyi gelir
  
  
• Anksiyolitikler: Aşırı gerginlik varsa kısa süreli kullanılabilir
  
  
• Eşlik eden depresyon varsa antidepresanlar da düşünülür
  
  

📈 Klinik Seyir:

• Genellikle erken erişkinlikte başlar, yaşam boyu sürer
  
  
• İşlevsellik yüksek olabilir, ancak ilişki kurmakta güçlük yaşanabilir
  
  
• İçgörü sınırlıdır, kişi kendisini değil genellikle çevresini sorunlu görür
  
  
• Terapötik ilişki yavaş kurulur, ancak güven geliştikçe değişim mümkündür
  
  

📚 Kaynakça:

1. American Psychiatric Association. (2013). DSM-5
   
   
2. Millon, T., & Grossman, S. (2004). Personality Disorders in Modern Life
   
   
3. Beck, A. T., Freeman, A., & Davis, D. D. (2015). Cognitive Therapy of Personality Disorders