Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB)

(DSM-5 Tanı Kodu: 300.3)

📌 Tanım

Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB), bireyin istem dışı biçimde zihnine gelen tekrarlayıcı düşünce, dürtü ya da imgeler (obsesyonlar) ve bunlara yanıt olarak gerçekleştirdiği tekrarlayıcı davranış ya da zihinsel eylemler (kompulsiyonlar) ile karakterize edilen, zaman alıcı ve işlevsellik bozucu bir psikiyatrik bozukluktur.

🧠 DSM-5 Tanı Kriterleri

1. Bireyde obsesyonlar, kompulsiyonlar ya da her ikisi birden bulunur:

Obsesyonlar:

1. İstenmeden, sürekli ve ısrarlı biçimde gelen düşünceler, dürtüler ya da imgeler
   
   
2. Birey, bu düşünce ya da dürtülere karşı koymaya çalışır ya da onları başka bir düşünceyle bastırmak ister (örneğin bir kompulsiyonla)
   
   

Kompulsiyonlar:

1. Bireyin obsesyonlara yanıt olarak gerçekleştirdiği yineleyici davranışlar (el yıkama, kontrol etme vb.) veya zihinsel eylemler (dua etme, sayı sayma vb.)
   
   
2. Bu davranışlar, obsesyonla ilişkili kaygıyı azaltmak için yapılır, ancak gerçekte gerçekçi değildir ya da aşırıdır
   
   

1. Obsesyon ya da kompulsiyonlar günde en az 1 saat zaman alır veya belirgin sıkıntıya ya da işlevsellikte bozulmaya neden olur.
2. Belirtiler başka bir ruhsal bozuklukla açıklanamaz (örn. yeme bozukluğu, beden algı bozukluğu).
3. Belirtiler madde etkisi ya da tıbbi bir durumdan kaynaklanmaz.

🧩 Yaygın Obsesyon-Kompulsiyon Türleri

📈 Klinik Özellikler

• Obsesyonlar birey için rahatsız edici ve egodistoniktir
  
  
• Kompulsiyonlar, kaygıyı azaltmak için geçici rahatlık sağlar
  
  
• Birey genellikle bu düşüncelerin mantıksız olduğunun farkındadır, ancak onları durduramaz
  
  
• Çocuklarda içgörü daha az gelişmiştir
  
  

📊 Yaygınlık ve Başlangıç

• Yaşam boyu prevalans: %1–2
  
  
• Erkeklerde başlangıç yaşı genellikle daha erkendir (çocukluk/ergenlik)
  
  
• Kadınlarda erişkinlikte başlaması daha yaygındır
  
  
• Seyir genellikle kroniktir, belirtiler alevlenme ve yatışma gösterir
  
  

🔍 Ayırıcı Tanılar

• Yaygın anksiyete bozukluğu (sürekli endişe, ancak kompulsiyon yoktur)
  
  
• Depresyon (tekrarlayıcı düşünceler olabilir ama obsesyon kriterlerini karşılamaz)
  
  
• Psikotik bozukluklar (hezeyan niteliğinde takıntılar)
  
  
• Otizm spektrum bozukluğu (tekrarlayıcı davranışlar ama kaygı temelli değildir)
  
  
• Anoreksiya nervoza (ağırlık takıntısı OKB’den ayrılmalıdır)
  
  

🎯 Müdahale ve Tedavi

1. Psikoterapi (İlk Basamak Tedavi)

• Maruz Bırakma ve Tepki Önleme (ERP): Altın standart
  
  
  • Birey, obsesyona maruz bırakılır ama kompulsiyon yapmasına izin verilmez
    
    
• Bilişsel yeniden yapılandırma: Obsesif düşüncelerin mantıksal sorgulanması
  
  
• Bilişsel davranışçı terapi (BDT)
  
  
• Çocuk ve ergenlerde aileye yönelik müdahaleler
  
  

2. Farmakoterapi

• SSRI’lar (yüksek doz): Fluoksetin, sertralin, paroksetin, fluvoxamin
  
  
• Klomipramin (TCA): Özellikle dirençli olgularda
  
  
• Belirtilerin azalması genellikle 6–12 hafta içinde görülür
  
  

3. Dirençli Vakalar İçin

• Antipsikotik ekleme (adjunct): Aripiprazol, risperidon
  
  
• Derin beyin stimülasyonu (DBS): Çok dirençli ve işlevselliği ağır bozulmuş olgularda
  
  

📚 Kaynakça

• American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.
  
  
• Foa, E. B., & Kozak, M. J. (1996). “Psychological treatment for obsessive-compulsive disorder.” Journal of Clinical Psychiatry, 57, 20–26.
  
  
• Abramowitz, J. S. (2006). “Understanding and treating obsessive-compulsive disorder.” Journal of Clinical Psychology, 62(4), 411–430.
  
  
• APA (2023). Obsessive-Compulsive Disorder. www.psychiatry.org

Beden Dismorfik Bozukluğu (BDD)

(DSM-5 Tanı Kodu: 300.7)

📌 Tanım

Beden Dismorfik Bozukluğu, bireyin görünümünde başkaları tarafından fark edilemeyecek düzeyde ya da çok küçük bir fiziksel kusur olduğu inancına yoğun biçimde odaklanması ve bu algılanan kusur nedeniyle belirgin kaygı, utanç ve işlevsellik kaybı yaşamasıyla karakterize edilen bir bozukluktur. Bu bozukluk obsesif-kompulsif spektrum altında yer alır.

🧠 DSM-5 Tanı Kriterleri

1. Birey, fiziksel görünümünde gerçekte var olmayan ya da çok hafif olan bir kusur ile ilgili takıntılı biçimde uğraşır.
2. Birey, bu algılanan kusur nedeniyle yineleyici davranışlar (örn. aynaya bakma, cilt yolma, sürekli düzeltme) veya zihinsel eylemler (başkalarıyla karşılaştırma) gerçekleştirir.
3. Bu uğraşlar klinik açıdan belirgin sıkıntıya veya toplumsal, mesleki işlevsellikte bozulmaya yol açar.
4. Bu uğraşlar, başka bir ruhsal bozuklukla (örn. anoreksiya nervoza) daha iyi açıklanamaz.

🧩 Alt Tip:

• Kas dismorfisi: Birey, yeterince kaslı olmadığına inanır (özellikle erkeklerde yaygın)
  
  

📈 Klinik Özellikler

• En sık odaklanılan bölgeler: yüz (burun, cilt, dişler), saç, vücut şekli, cilt rengi
  
  
• Ayna karşısında uzun süreler geçirme ya da tam tersi kaçınma davranışları olabilir
  
  
• Sosyal izolasyon, düşük benlik saygısı ve intihar riski yüksektir
  
  
• Estetik operasyon geçirenlerde sık rastlanır; ancak memnuniyetsizlik devam eder
  
  
• Sıklıkla içgörü düşüktür (bazı vakalarda gerçeklikten kopma olabilir – psikotik belirti düzeyinde)
  
  

📊 Yaygınlık ve Başlangıç

• Yaşam boyu prevalans: %1.7–2.4
  
  
• Erkeklerde ve kadınlarda benzer oranlarda görülür
  
  
• Genellikle ergenlik ya da erken erişkinlik döneminde başlar
  
  
• Kronik seyirli, alevlenme-dalgalanma gösteren bir bozukluktur
  
  

🔍 Ayırıcı Tanılar

• Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB): BDD daha görünüm odaklıdır
  
  
• Anoreksiya ve bulimia nervoza: Bedensel odak genellikle ağırlıktır
  
  
• Sosyal anksiyete bozukluğu: Korku değerlendirilmekten çok küçük düşmektir
  
  
• Delüzyonel bozukluk (somatik tip): BDD’de içgörü olabilir, delüzyon varsa psikotik düzeyde değerlendirilir
  
  
• Depresyon: Görünüm algısıyla sınırlı olmayan değersizlik duyguları baskındır
  
  

🎯 Müdahale ve Tedavi

1. Psikoterapi

• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):
  
  
  • Görünümle ilgili otomatik düşüncelerin yeniden yapılandırılması
    
    
  • Aynaya maruz bırakma ve kaçınmanın azaltılması
    
    
  • Vücut imajı eğitimi ve dikkat odağının değiştirilmesi
    
    
• İçgörü düzeyine göre müdahale planı yapılmalıdır
  
  

2. Farmakoterapi

• SSRI’lar (yüksek dozlarda): Fluoksetin, sertralin, paroksetin
  
  
• Antipsikotikler: Gerçeklikten kopma (delüzyon) düzeyinde belirtiler varsa eklenebilir
  
  
• Belirtilerin düzelmesi 6–12 hafta sürebilir
  
  

3. Destekleyici Müdahaleler

• Aile eğitimi ve yanlış yönlendirmelerin azaltılması
  
  
• Estetik cerrahiye yönlendirme yerine psikoeğitim
  
  
• Öz-şefkat ve beden kabullenme temelli yaklaşımlar
  
  

📚 Kaynakça

• American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.
  
  
• Phillips, K. A. (2005). The Broken Mirror: Understanding and Treating Body Dysmorphic Disorder. Oxford University Press.
  
  
• Veale, D., & Neziroglu, F. (2010). Body Dysmorphic Disorder: A Treatment Manual. Wiley-Blackwell.
  
  
• APA (2023). Body Dysmorphic Disorder Resources. www.psychiatry.org
  
  

Biriktirme Bozukluğu (Hoarding Disorder)

(DSM-5 Tanı Kodu: 300.3)

📌 Tanım

Biriktirme Bozukluğu, kişinin gerçekte ihtiyaç duyulmayan ya da değersiz nesneleri atmakta aşırı zorlanması, bu nedenle yaşam alanlarının ciddi ölçüde daralması ve bu davranışın bireyin sosyal, mesleki veya diğer önemli işlevsellik alanlarında bozulmaya neden olması ile tanımlanan kronik bir ruhsal bozukluktur.

🧠 DSM-5 Tanı Kriterleri

1. Birey, sahip olduğu eşyaları atmakta, elden çıkarmakta ya da onlardan ayrılmakta ısrarla güçlük çeker, bu eşyaların gelecekte işe yarayacağına dair algı yaygındır.
2. Bu güçlük, eşya birikmesine yol açar ve yaşam alanları büyük ölçüde bu eşyalarla kaplanır; ancak bu sadece dağınıklıktan kaynaklanmaz.
3. Biriktirme, klinik açıdan belirgin sıkıntıya ya da işlevsellik kaybına neden olur (evde oturamama, sosyal ilişkilerde bozulma, sağlık riski vb.).
4. Belirtiler başka bir sağlık durumuna bağlı değildir (örn. beyin hasarı, demans).
5. Davranışlar başka bir ruhsal bozuklukla daha iyi açıklanamaz (örn. OKB, depresyon, şizofreni).

🧩 Belirteçler

• İçgörü düzeyi:
  
  
  • İyi içgörü: Kişi davranışının sorunlu olduğunu kabul eder
    
    
  • Az içgörü: Kişi davranışının makul olduğunu düşünür
    
    
  • Gerçeklikten kopma (delüzyonel inanç): Tam inkar ya da sabit, hatalı inançlar
    
    
• İstemli hayvan biriktirme: Evcil hayvan sayısının bireyin bakım kapasitesini aşması
  
  

📈 Klinik Özellikler

• En sık biriktirilen nesneler: gazete, kıyafet, plastik poşet, ambalajlar
  
  
• Toplumdan izole olma, utanç, aile çatışmaları sıktır
  
  
• Ev kazaları, hijyen sorunları ve yangın riski gibi ciddi güvenlik problemleri oluşabilir
  
  
• Bireyler çoğu zaman yardım aramaz veya sorun olduğunu kabul etmez
  
  
• Yavaş ve dirençli seyirli bir bozukluktur
  
  

📊 Yaygınlık ve Başlangıç

• Yaşam boyu prevalans: Yaklaşık %2–6
  
  
• Kadın ve erkeklerde benzer oranlarda görülür
  
  
• Başlangıç genellikle ergenlikte, belirginleşme ise 30’lu yaşlarda olur
  
  
• Aile öyküsü sık görülür – genetik katkı önemlidir
  
  

🔍 Ayırıcı Tanılar

• Obsesif-Kompulsif Bozukluk: Biriktirme OKB’nin kompulsif davranışı olabilir ama BDB daha yaygın, dirençli ve organize değildir
  
  
• Şizofreni: Sanrısal birikimler olabilir (örn. değerli olduğunu sanmak)
  
  
• Depresyon: İlgisizlik nedeniyle dağınıklık olur, ancak biriktirme dürtüsel değildir
  
  
• Demans: Bellek bozukluğuna bağlı anlam verilemeyen eşya yığılmaları
  
  
• Otizm spektrum bozukluğu: Tekrarlayıcı ve sınırlı ilgi alanları
  
  

🎯 Müdahale ve Tedavi

1. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

• Eşyayla kurulan anlam ilişkisini sorgulama
  
  
• Karar verme becerilerinin geliştirilmesi
  
  
• Aşamalı ayırma ve düzenleme egzersizleri
  
  
• Evin yeniden işlevsel hâle getirilmesi için ev ziyaretleri
  
  

2. Farmakoterapi

• SSRI’lar (özellikle paroksetin, fluoksetin): Etkili olabilir ama genellikle OKB’ye göre daha düşük yanıt alınır
  
  
• Antipsikotikler (adjunct): Özellikle içgörüsü düşük vakalarda önerilir
  
  
• Hedef: semptom azalması değil, işlevsellik artışı
  
  

3. Destekleyici Müdahaleler

• Aile eğitimi ve çatışma çözme becerileri
  
  
• Eşya yönetimi planları
  
  
• Yerel belediye/temizlik hizmetleriyle işbirliği (şiddetli durumlarda)
  
  

📚 Kaynakça

• American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.
  
  
• Frost, R. O., & Steketee, G. (2010). Stuff: Compulsive Hoarding and the Meaning of Things. Houghton Mifflin Harcourt.
  
  
• Tolin, D. F., Frost, R. O., & Steketee, G. (2012). “Cognitive-behavioral therapy for hoarding disorder.” Psychiatric Clinics of North America, 35(4), 869–881.
  
  
• APA (2023). Hoarding Disorder. www.psychiatry.org

Trikotillomani (Saç Yolma Bozukluğu)

(DSM-5 Tanı Kodu: 312.39)

📌 Tanım

Trikotillomani, bireyin tekrarlayıcı biçimde kendi saçlarını çekmesi (yolması) sonucu gözle görülür saç kaybı, bu davranışı durdurmaya yönelik yineleyici girişimler ve bu davranışların belirgin sıkıntı ya da işlevsellik kaybına yol açmasıyla tanımlanan, obsesif-kompulsif ve ilişkili bozukluklar sınıfına dâhil edilen bir bozukluktur.

🧠 DSM-5 Tanı Kriterleri

1. Birey, tekrarlayıcı şekilde saçlarını yolma davranışı gösterir ve bu durum gözle görülür saç kaybına neden olur.
2. Bu davranışı durdurmak veya azaltmak için tekrarlayan girişimlerde bulunur.
3. Saç yolma, klinik açıdan belirgin sıkıntıya veya sosyal, mesleki ya da diğer işlevsellik alanlarında bozulmaya neden olur.
4. Saç yolma, başka bir tıbbi duruma (örn. dermatolojik bozukluk) bağlı değildir.
5. Bu davranış, başka bir ruhsal bozuklukla (örn. beden dismorfik bozukluğu, psikotik bozukluk) daha iyi açıklanamaz.

📈 Klinik Özellikler

• En sık yolunan bölgeler: saçlı deri, kaşlar, kirpikler
  
  
• Davranış bazen bilinçlidir, bazen otomatik olarak yapılır
  
  
• Davranış öncesinde artmış gerginlik, sonrasında geçici rahatlama hissi sık görülür
  
  
• Bazı bireylerde saç yeme (trikofaji) de gözlenebilir → ciddi mide-bağırsak sorunlarına neden olabilir
  
  
• Kendini cezalandırma ya da disosiyatif durumlar eşlik edebilir
  
  
• Birey bu davranışı utanarak saklayabilir, sosyal geri çekilme yaygındır
  
  

📊 Yaygınlık ve Başlangıç

• Yaşam boyu prevalans: Yaklaşık %1–2
  
  
• Kadınlarda erkeklere oranla 3–10 kat daha yaygındır
  
  
• Genellikle ergenlikte başlar (ortalama başlangıç yaşı 11–13)
  
  
• Kronik ve dalgalı bir seyir izler
  
  
• Çocuklukta başlayan formlar daha iyi prognoz gösterir
  
  

🔍 Ayırıcı Tanılar

• Beden dismorfik bozukluğu: Görünümle ilgili takıntılar baskındır
  
  
• Psikotik bozukluklar: Saç çekme sanrısal bir içerikle açıklanabilir
  
  
• Otizm spektrum bozukluğu: Tekrarlayıcı davranış örüntüleri farklı içerik taşır
  
  
• Dermatolojik hastalıklar: Egzama, saçkıran gibi durumlar dışlanmalıdır
  
  
• Stereotipik hareket bozukluğu: Gelişimsel engellerle birlikte görülür
  
  

🎯 Müdahale ve Tedavi

1. Psikoterapi (Birincil Tercih)

• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):
  
  
  • Alışkanlık değiştirme eğitimi (Habit Reversal Training – HRT):
    
    
    • Tetikleyici durumların fark edilmesi
      
      
    • Yerine koyma davranışı geliştirme
      
      
  • Duygusal düzenleme ve stresle başa çıkma çalışmaları
    
    
  • Farkındalık artırıcı teknikler (mindfulness)
    
    

2. Farmakoterapi

• SSRI’lar: Fluoksetin, sertralin (genellikle sınırlı etkili)
  
  
• N-asetilsistein (NAC): Glutamat sistemine etki eder, bazı çalışmalar umut vericidir
  
  
• Olanzapin, aripiprazol gibi atipik antipsikotikler: Dirençli olgularda denenebilir
  
  

3. Destekleyici Müdahaleler

• Aile eğitimi
  
  
• Günlük kayıt formları ile izleme
  
  
• Stres yönetimi ve gevşeme çalışmaları
  
  
• Gerekirse dermatolojik destek
  
  

📚 Kaynakça

• American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.
  
  
• Woods, D. W., & Twohig, M. P. (2008). Trichotillomania: Advances in Behavioral Understanding and Treatment. Springer.
  
  
• Grant, J. E., et al. (2009). “N-acetylcysteine, a glutamate modulator, in the treatment of trichotillomania.” Archives of General Psychiatry, 66(7), 756–763.
  
  
• APA (2023). Trichotillomania Resources. www.psychiatry.org

Dermatillomani (Cilt Yolma Bozukluğu / Excoriation Disorder)

(DSM-5 Tanı Kodu: 698.4)

📌 Tanım

Dermatillomani, kişinin yineleyici biçimde cilt yolma, kabuk koparma, tırmalama gibi davranışlar sergilemesiyle ortaya çıkan, ciltte lezyonlara ve belirgin işlevsellik kaybına yol açan, obsesif-kompulsif ve ilişkili bozukluklar sınıfında yer alan bir ruhsal bozukluktur.

🧠 DSM-5 Tanı Kriterleri

1. Birey, kendi cildini yineleyici biçimde yolma davranışı gösterir ve bu durum cilt lezyonlarına neden olur.
2. Bu davranışı durdurmaya veya azaltmaya yönelik tekrarlayıcı girişimlerde bulunur.
3. Cilt yolma davranışı klinik açıdan belirgin sıkıntıya veya sosyal, mesleki ya da diğer önemli işlevsellik alanlarında bozulmaya neden olur.
4. Bu davranış başka bir maddenin (ör. kokain) ya da tıbbi durumun (örn. dermatolojik hastalıklar) etkisiyle açıklanamaz.
5. Belirtiler başka bir ruhsal bozukluğun (örn. psikotik bozukluk, beden dismorfik bozukluğu) parçası değildir.

📈 Klinik Özellikler

• Cilt yolma davranışı genellikle gerginlik, huzursuzluk veya sıkıntı hissi sonrası başlar, eylem sırasında kısa süreli rahatlama sağlar
  
  
• Hedef alınan bölgeler: yüz, kollar, bacaklar, göğüs, sırt
  
  
• Araçsız (tırnakla) veya araçlı (cımbız, iğne, makas) yapılabilir
  
  
• Ayna karşısında uzun süre geçirme, mikroskobik inceleme gibi eşlik eden davranışlar görülebilir
  
  
• Sosyal izolasyon, depresif duygudurum ve kişide utanç, suçluluk duyguları sıktır
  
  

📊 Yaygınlık ve Başlangıç

• Yaşam boyu prevalans: %1.4–5.4 (daha yaygın olabilir, çünkü çoğu kişi gizler)
  
  
• Kadınlarda erkeklere oranla 3–4 kat daha sık görülür
  
  
• Genellikle ergenlik veya erken erişkinlikte başlar
  
  
• Çoğu birey tekrarlayıcı ve kronik seyir bildirir
  
  
• Anksiyete ve depresyonla yüksek oranda eş tanı gösterir
  
  

🔍 Ayırıcı Tanılar

• Beden dismorfik bozukluğu: Cilt kusurunu düzeltmeye yönelik yolma davranışı
  
  
• Trikotillomani: Saç değil, doğrudan cilt hedef alınır
  
  
• Psikotik bozukluklar: Sanrısal düzeyde ciltte “bir şey olduğu” inancı varsa
  
  
• Dermatolojik hastalıklar: Egzama, sedef, kaşıntı sendromları dışlanmalıdır
  
  
• Otizm spektrum bozukluğu / zeka geriliği: Stereotipik davranışlar olabilir
  
  

🎯 Müdahale ve Tedavi

1. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

• Alışkanlık Değiştirme Eğitimi (Habit Reversal Training – HRT):
  
  
  • Tetikleyicilerin belirlenmesi
    
    
  • Uyumlu tepkilerin (örneğin stres topu sıkmak) geliştirilmesi
    
    
• Farkındalık artırıcı teknikler (mindfulness)
  
  
• Maruz bırakma ve tepki önleme (ERP) bazı bireylerde etkili olabilir
  
  
• Stres ve dürtü kontrolü üzerine çalışmalar
  
  

2. Farmakoterapi

• SSRI’lar (özellikle fluoksetin, sertralin): OKB benzeri etkiler nedeniyle tercih edilir
  
  
• N-asetilsistein (NAC): Glutamat regülasyonu ile olumlu sonuçlar vermiştir
  
  
• Atipik antipsikotikler (adjunct): Dirençli olgularda, özellikle içgörü zayıfsa
  
  

3. Destekleyici Müdahaleler

• Aile eğitimi (özellikle ergenlerde)
  
  
• Deri enfeksiyonlarına karşı dermatolojik takip
  
  
• İzleyici çizelgeleri ve davranış kayıtları
  
  
• Tetikleyici ortamlardan uzak durma ya da düzenleme
  
  

📚 Kaynakça

• American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.
  
  
• Grant, J. E., & Chamberlain, S. R. (2016). “Dermatillomania: Pathophysiology and Treatment.” American Journal of Psychiatry, 173(9), 868–874.
  
  
• Odlaug, B. L., & Grant, J. E. (2008). “Pathologic skin picking.” American Journal of Drug and Alcohol Abuse, 34(4), 591–597.
  
  
• APA (2023). Excoriation (Skin-Picking) Disorder. www.psychiatry.org