Psikoloji Arşivi

İçerik

Somatik Belirti Bozukluğu

(DSM-5 Tanı Kodu: 300.82)

📌 Tanım

Somatik Belirti Bozukluğu, bireyin bir ya da daha fazla bedensel belirtiye (örneğin ağrı, yorgunluk, sindirim sorunları) aşırı derecede odaklanması, bu belirtilere karşı aşırı düşünceler, duygular ve davranışlar geliştirmesi ile tanımlanan bir bozukluktur. Belirtiler fiziksel olabilir, ancak bozukluğun temel özelliği bedensel belirtilerin varlığı değil, bu belirtilerle aşırı uğraş ve kaygıdır.

🧠 DSM-5 Tanı Kriterleri

  1. Bireyde bir veya daha fazla somatik belirti bulunur; bu belirtiler rahatsızlık vericidir ya da günlük yaşamda önemli bozulmaya yol açar.
  2. Bu belirtilerle ilişkili olarak en az bir aşağıdaki durum gözlenir:
  1. Aşırı ve orantısız düşünceler (belirtilerin ciddiyetiyle ilgili)

  2. Yüksek düzeyde kaygı (sağlıkla ilgili)

  3. Belirtilere veya sağlığa yönelik aşırı zaman ve enerji harcama

  1. Bu durum en az 6 aydır devam eder; belirtiler süreklilik gösterebilir ya da değişebilir.

🧩 Belirtilere Göre Alt Tipler

  • Ağrı ile ilişkili somatik belirti bozukluğu

  • Gastrointestinal belirtilerle ilişkili

  • Nörolojik semptomlar (ör. baş dönmesi, bayılma hissi)

📈 Klinik Özellikler

  • Bireyler çoğunlukla tekrar tekrar doktora başvururlar, ancak açıklayıcı bir fiziksel neden bulunamaz

  • Tıbbi açıklama olsa bile bireyin kaygı ve davranışları aşırıdır

  • Ağrı bozukluğu, somatik belirti bozukluğunun en sık görülen biçimidir

  • Bu bireylerde anksiyete bozuklukları, depresyon ve kişilik bozuklukları sık eş tanı olarak görülür

  • Çocuklarda karın ağrısı, baş ağrısı gibi şikâyetler ön plandadır

📊 Yaygınlık ve Risk Faktörleri

  • Toplumda yaygınlık: %5–7

  • Kadınlarda erkeklerden daha yaygındır

  • Çocukluk çağı travmaları, sağlık kaygısı olan ebeveynler, duygusal ifade zorlukları risk faktörleri arasındadır

  • Sağlık hizmetlerine aşırı başvurma ve “doktor doktor dolaşma” durumu yaygındır

🔍 Ayırıcı Tanılar

  • Somatik semptomu açıklayan tıbbi hastalıklar

  • Hastalık Kaygısı Bozukluğu (hipokondriyazis): Bedensel belirti olmadan ciddi hastalık korkusu

  • Konversiyon bozukluğu (Fonksiyonel nörolojik semptom bozukluğu)

  • Yaygın anksiyete bozukluğu

  • Majör depresyon (fiziksel yakınmalar olabilir)

  • Sanrısal bozukluk (somatik tip)

🎯 Müdahale ve Tedavi

1. Psikoterapi (ilk tercih)

  • Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):

    • Bedensel belirtilerin felaketleştirilmesini sorgulama

    • Sağlıkla ilgili düşüncelerin yeniden yapılandırılması

    • Duygusal farkındalık ve başa çıkma stratejileri

2. Farmakoterapi

  • SSRI’lar ve SNRI’lar: Eşlik eden depresyon veya anksiyete için önerilir

  • Psikosomatik semptomları hafifletici etkiler gözlenmiştir

  • Ağrıya yönelik bazı antikonvülsanlar veya düşük doz trisiklik antidepresanlar da kullanılabilir (örn. amitriptilin)

3. Destekleyici Müdahaleler

  • Tek bir doktor/terapist tarafından izlenme (gereksiz tetkiklerin azaltılması için)

  • Psiko-eğitim: Hastanın semptomlarının psikolojik anlamını kavraması

  • Düzenli ama sınırlı görüşme takvimiyle izlem

  • Aile eğitimi ve işbirliği

📚 Kaynakça

  • American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: DSM-5

  • Barsky, A. J., & Ahern, D. K. (2004). “Cognitive behavior therapy for somatization and medically unexplained symptoms.” General Hospital Psychiatry, 26(3), 199–206.

  • Creed, F., et al. (2011). Medically Unexplained Symptoms, Somatisation and Bodily Distress. Cambridge University Press.

  • APA (2023). Somatic Symptom Disorder. www.psychiatry.org



Hastalık Kaygısı Bozukluğu

(DSM-5 Tanı Kodu: 300.7)

📌 Tanım

Hastalık Kaygısı Bozukluğu, bireyin ciddi bir tıbbi hastalığı olduğuna ya da olacağına dair aşırı ve süreğen bir kaygı taşıdığı, ancak bu korkuya eşlik eden belirgin bir fiziksel belirti olmadığı bir bozukluktur. Kişi, tıbbi değerlendirmelerden güvence almasına rağmen kaygısını sürdürür ve sağlıkla ilgili davranışlarında belirgin bozulmalar yaşar.

🧠 DSM-5 Tanı Kriterleri

  1. Bireyde ciddi bir hastalığa sahip olma ya da yakalanma konusunda aşırı kaygı vardır.
  2. Somatik belirtiler yoktur ya da yalnızca hafif yoğunluktadır.
     (Var olan belirtiler sağlık kaygısıyla orantısızdır.)
  3. Sağlıkla ilgili yüksek düzeyde kaygı vardır ve birey sağlıkla ilgili davranışlar sergiler (örn. tekrar tekrar vücut kontrolü yapma, aşırı bilgi arama) ya da kaçınma davranışı gösterir (örn. hastane ve doktorlardan uzak durma).
  4. Sağlıkla ilgili hastalık korkusu en az 6 aydır devam eder; korku içeriği zamanla değişebilir.
  5. Bu bozukluk başka bir ruhsal bozuklukla daha iyi açıklanamaz (örn. somatik belirti bozukluğu, panik bozukluğu, OKB).

🧩 Alt Tipler (DSM-5’e göre)

  • Sağlık arayıcı tip: Sürekli doktorlara başvuran, test yaptıran bireyler

  • Kaçınan tip: Hastalık korkusu nedeniyle sağlık sisteminden tamamen uzak duran bireyler

📈 Klinik Özellikler

  • Bireyler genellikle internette sürekli sağlık araştırmaları yapar (“siberkondri”)

  • Tıbbi testlerin normal çıkması kısa süreli rahatlama sağlar, ancak kaygı tekrar yükselir

  • “Vücudumda bir şey var ama kimse bulamıyor” düşüncesi yaygındır

  • Sıklıkla depresyon, anksiyete bozuklukları, OKB gibi eş tanılar bulunur

  • Hastalık korkusu bazen gerçek bir hastalığın geçirilmesinden sonra tetiklenebilir

📊 Yaygınlık ve Risk Faktörleri

  • Yaşam boyu prevalans: %1–2

  • Kadın ve erkeklerde benzer oranlarda görülür

  • Başlangıç genellikle erken erişkinlik dönemindedir

  • Çocuklukta ağır hastalık öyküsü, ailede hipokondriyazis öyküsü, güvencesiz bağlanma stilleri risk faktörlerindendir

🔍 Ayırıcı Tanılar

  • Somatik Belirti Bozukluğu: Fiziksel belirtiler belirgindir, kaygı bu belirtilere eşlik eder

  • Yaygın Anksiyete Bozukluğu: Kaygı yalnızca sağlığa odaklı değildir

  • OKB: Belirli sağlık obsesyonları olabilir, ancak genellikle başka temalar da vardır

  • Majör Depresyon: Fiziksel yakınmalar olabilir, ancak sağlık korkusu merkezde değildir

  • Psikotik bozukluklar: Hastalık inancı gerçeklikten kopuk ve sabitse (delüzyonel nitelik)

🎯 Müdahale ve Tedavi

1. Psikoterapi (birincil tedavi yöntemi)

  • Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):

  • Katastrofik düşüncelerin sorgulanması

  • Sağlıkla ilgili davranışların fark edilmesi ve yapılandırılması

  • Duygu düzenleme becerilerinin geliştirilmesi

  • Duygusal farkındalık çalışmaları ve maruz bırakma teknikleri

2. Farmakoterapi

  • SSRI’lar / SNRI’lar: Sertralin, escitalopram, venlafaksin gibi ilaçlar anksiyeteyi azaltabilir

  • Düşük dozda başlanır, etkiler genellikle 4–6 haftada ortaya çıkar

  • Benzodiazepinler önerilmez (bağımlılık ve kaçınma davranışlarını pekiştirme riski)

3. Destekleyici Müdahaleler

  • Tıbbi sistemle sınırlı ve yapılandırılmış iletişim

  • Doktorlar arası tutarlı bilgi aktarımı

  • Sağlıkla ilgili internet aramalarının sınırlandırılması

  • Aile eğitimi ve destek

📚 Kaynakça

  • American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders

  • Barsky, A. J., & Ahern, D. K. (2004). “Illness anxiety disorder: A review.” Journal of the American Medical Association, 291(24), 3181–3183.

  • Furer, P., & Walker, J. R. (2008). Health Anxiety: Clinical and Research Perspectives on Hypochondriasis and Related Conditions. Wiley.




Dönüştürme Bozukluğu (Fonksiyonel Nörolojik Semptom Bozukluğu)

(DSM-5 Tanı Kodu: 300.11)

📌 Tanım

Dönüştürme Bozukluğu, bireyin motor ya da duyusal işlevlerinde ortaya çıkan nörolojik belirti benzeri bozuklukların, bilinen tıbbi nedenlerle açıklanamadığı ve kişinin psikolojik çatışmalarının fiziksel belirtilerle “dönüşüm” geçirdiği bir durumdur. Belirtiler istemsizdir ve kişinin kontrolü dışındadır, ancak organik bir nörolojik bozuklukla açıklanamaz.

🧠 DSM-5 Tanı Kriterleri

  1. Bireyde, motor ya da duyusal işlevlerle ilişkili bir ya da daha fazla semptom görülür (örn. felç, kasılma, his kaybı, bayılma, konuşma bozukluğu, körlük, nöbet).
  2. Klinik değerlendirme, bu belirtilerin nörolojik ya da tıbbi bir hastalıkla açıklanamayacağını gösterir.
  3. Belirti veya bozukluk, bireyde klinik açıdan belirgin sıkıntıya ya da sosyal, mesleki işlevsellikte bozulmaya neden olur.
  4. Belirtiler başka bir ruhsal bozuklukla daha iyi açıklanamaz.

🧩 Alt Tipler (DSM-5 belirticileri)

  • Motor semptomlar (ör. felç, kasılma, yürüyememe)

  • Duyusal semptomlar (ör. körlük, işitme kaybı, uyuşma)

  • Psödoseizür (psödonöbetler): Nöbet benzeri ataklar, EEG’de bulgu yok

  • Konuşma bozuklukları: Afoni (konuşamama), disartri

  • Karışık tip

Ayrıca, akut başlangıçlı mı, belirtiler geçici mi kalıcı mı, içgörü düzeyi ve eşlik eden psikolojik stres faktörü olup olmadığı belirtilmelidir.

📈 Klinik Özellikler

  • Başlangıç genellikle ani ve stresli bir yaşam olayının ardından olur

  • Belirtiler, nörolojik hastalıkları taklit eder; ancak fizyolojik uyumsuzluklar vardır

  • Örn. kas güçsüzlüğü bildirirken kas refleksleri normal olabilir

  • Çoğu birey belirtilerinin psikolojik değil, fiziksel olduğuna inanır

  • “La belle indifférence” (belirtiye karşı kayıtsızlık) bazı vakalarda gözlenebilir

📊 Yaygınlık ve Risk Faktörleri

  • Klinik prevalans: %0.2–0.5 (bazı nöroloji kliniklerinde %5’e kadar çıkabilir)

  • Kadınlarda erkeklerden 2–3 kat daha yaygındır

  • Çocukluk travması, istismar, kişilik bozuklukları, düşük eğitim düzeyi risk faktörlerindendir

  • Genç yetişkinlikte ve ergenlikte daha sık başlar

🔍 Ayırıcı Tanılar

  • Epilepsi: Özellikle psödonöbetlerle ayırt edilmelidir (EEG gereklidir)

  • Multipl skleroz, inme, miyastenia gravis gibi nörolojik hastalıklar dışlanmalıdır

  • Somatik belirti bozukluğu: Belirtiler genel vücut odaklıdır, nörolojik özellikte olmayabilir

  • Malingering (bilinçli rol yapma): Dönüştürme bozukluğunda belirtiler istemsizdir

  • Faktisiyöz bozukluk: Kasıtlı olarak hastalık belirtileri üretme

🎯 Müdahale ve Tedavi

1. Psikoterapi (öncelikli tedavi yöntemi)

  • Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):

  • Belirtiyle ilişkili düşünce biçimlerinin sorgulanması

  • Travma geçmişi ve duygusal bastırmaların ele alınması

  • Kaygı ve stresle başa çıkma becerilerinin artırılması

  • Fizyoterapi ile bütünleştirilmiş psikoterapi: Motor semptomlar için etkilidir

  • Hipnoterapi: Bazı vakalarda semptom çözülmesini hızlandırabilir

2. Farmakoterapi

  • Dönüştürme bozukluğu için spesifik bir ilaç yoktur

  • Eşlik eden anksiyete veya depresyon durumlarında SSRI/SNRI grubu ilaçlar etkili olabilir

  • Benzodiazepinler geçici semptom baskılamada kullanılabilir ancak uzun vadeli önerilmez

3. Destekleyici Müdahaleler

  • Hekim–hasta ilişkisinde güven çok önemlidir

  • Gereksiz tıbbi testlerin azaltılması

  • Aile eğitimi: Semptomları besleyen faktörlerin fark edilmesi

  • Düzenli ve sınırlı randevu planlaması

📚 Kaynakça

  • American Psychiatric Association. (2013). DSM-5: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders

  • Stone, J., Carson, A., & Sharpe, M. (2005). “Functional symptoms and signs in neurology: assessment and diagnosis.” Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry, 76, i2–i12.

  • LaFrance Jr, W. C., & Friedman, J. H. (2009). “Treatment of nonepileptic seizures.” Epilepsy & Behavior, 14(1), 122–127.




Yapay Bozukluk (Factitious Disorder)

(DSM-5 Tanı Kodu: 300.19)

📌 Tanım

Yapay Bozukluk, bireyin başkalarını aldatma amacıyla fiziksel ya da psikolojik belirtileri bilinçli olarak üretmesi, abartması ya da uydurmasıyla karakterize edilen bir bozukluktur. Bu davranış dışsal kazançlar (örneğin maddi çıkar, adli fayda) amacıyla yapılmaz; asıl amaç “hasta” rolünü üstlenerek ilgi veya bakım görmektir.

🧠 DSM-5 Tanı Kriterleri

A. Birey, kendisinde (veya bir başkasında – vekil yoluyla) fiziksel ya da psikolojik belirtileri bilinçli olarak üretir, uydurur ya da abartır.

B. Birey, hastalık rolünü benimser ve bu rolde kalmak ister.

C. Bu davranış, dışsal bir kazanç elde etme amacı taşımaz (örneğin maddi kazanç, askerlikten muafiyet, adli ceza almamak).

D. Davranış başka bir ruhsal bozuklukla (örn. sanrısal bozukluk) daha iyi açıklanamaz.

🧩 Alt Tipler (DSM-5’e göre)

  • Kendi üzerinde uygulanan yapay bozukluk

  • Vekil yoluyla uygulanan yapay bozukluk (önceden Münchausen by proxy olarak bilinirdi)

  • Genellikle ebeveyn çocuğu üzerinde semptom üretir

  • Tıbbi suistimal ve çocuk istismarı ile ilgilidir

📈 Klinik Özellikler

  • Birey kendisini hastaneye kabul ettirmek için sahte semptomlar bildirir, tıbbi belgelerle oynayabilir, hatta ilaç ya da fiziksel yöntemlerle hastalık üretebilir

  • Tedaviye yanıt vermeyen, açıklanamayan semptomlar yaygındır

  • Hekimlerin ilgisinden ya da “hasta” kimliğinden ayrılmak istemez

  • Çoğunlukla tıbbi bilgiye sahiptir

  • İlişkilerde manipülasyon, dramatizasyon ve kronik yalan söyleme eğilimi olabilir

📊 Yaygınlık ve Risk Faktörleri

  • Toplumda yaygınlığı bilinmemekle birlikte hastanelerde nadiren görülür

  • Kadınlarda daha yaygındır (özellikle vekil yoluyla formda)

  • Risk faktörleri:

  • Çocuklukta ağır hastalık geçirme

  • İhmal ya da istismar geçmişi

  • Kayıplar ve ilgi eksikliği

  • Kişilik bozukluğu öyküsü (özellikle borderline ve narsisistik özellikler)

🔍 Ayırıcı Tanılar

  • Malingering (sahtecilik): Bilinçli semptom üretimi vardır ama kazanç amaçlıdır (örneğin iş göremezlik, ilaç temini)

  • Somatik Belirti Bozukluğu: Semptomlar istemsizdir

  • Sanrısal Bozukluk (somatik tip): Kişi semptomların gerçek olduğuna inanır

  • Depresyon, OKB, anksiyete bozuklukları (eşlik edebilir ama neden değildir)

🎯 Müdahale ve Tedavi

1. Psikoterapi (temel tedavi yaklaşımıdır)

  • Bireysel psikoterapi (tercihen psikodinamik ya da BDT):

  • Hasta rolü ile ilişkili ihtiyaçların keşfi

  • Gerçeklik testi ve benlik saygısı çalışmaları

  • Yavaş, yargılamadan ve güvene dayalı bir ilişki kurulması

  • Ebeveyn-çocuk etkileşim terapisi: Vekil yoluyla durumlarda

2. Farmakoterapi

  • Doğrudan yapay bozukluğa etkili bir ilaç yoktur

  • Eş tanılı depresyon, anksiyete veya kişilik bozukluğu varsa tedavi edilebilir

3. Destekleyici Müdahaleler

  • Sağlık hizmeti sunucuları arasında koordinasyon çok önemlidir

  • Gereksiz tetkiklerin ve tıbbi işlemlerin azaltılması

  • Çocuk istismarı şüphesi varsa adli bildirim zorunludur

  • Aile eğitimi ve sosyal hizmet desteği gerekebilir

📚 Kaynakça

  • American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: DSM-5

  • Yates, G. P., & Feldman, M. D. (2016). “Factitious disorder: A systematic review.” Psychosomatics, 57(4), 321–330.

  • Bass, C., & Halligan, P. (2014). “Factitious disorders and malingering: challenges for clinical assessment and diagnosis.” British Journal of Psychiatry, 204(3), 182–188.

 

 

Subscribe
Subscribe